وقف نامه های قرآنی
وقف قرآن بر مساجد و آرامگاهها از رایجترین انواع وقف است که فی سبیل الله و با نیت تقرب به خداوند انجام می ژذیرد
مقدمه:
وقف قرآن بر مساجد و آرامگاهها از رایجترین انواع وقف است که فی سبیل الله و با نیت تقرب به خداوند متعال و طلب رضا و آمرزش او برای تلاوت قاریان و تالیان کلام مقدس و بهرهمندی احیا و اموات از اجر و ثواب دنیوی و اخروی انجام میشود.
این سنت، خاصه در ایران در طول تاریخ حیات درخشان اسلامیاش رایج و متداول بوده است. کهنترین نسخهی قرآنی موقوفی دنیای اسلام، متعلق به قرن دوم هجری و متعلق به جامع کتابخانهی خدیوی مصر است .
که در سال 168 هجری در جامع عتیق فسطاط وقف شده است. دومین قرآن از این نظر، به خط کوفی اولیه و در زمان حکمرانی امجور (264 - 265 ه) در دمشق وقف گردیده است (1)
سومین نمونه، قرآن کوچکی است بر پوست که E.D.ROSS آن در 1920 میلادی در تونس دیده و دارای وقف نامهای به تاریخ 275 هجری بوده است. چهارمین قرآن در کتابخانهی مورگان نیویورک به شمارهی 217M موجود است .
که به خط کوفی و دارای وقف نامهای از سوی «عبدالمنعم» بر مسجد بزرگ دمشق می باشد. در پیشانی صفحات این قرآن عبارت «حبس الله» نوشته شده است (2)
ترجمهی متن این وقفنامه به این شرح است: عبدالمنعم بن احمد این اجزا را که بالغ بر سی است وقف مسجد جامع اموی دمشق کرد. به امید اجر و قبول خداوند، در ماه ذی القعده 298 (3)
قرآن دیگری به شمارهی 336 نسخ عربی موجود در کتابخانهی ملی پاریس به خط کوفی اولیه و به سال 329 هجری در مسجد جامع فسطاط وقف شده است (4)
کهنترین قرآن موقوفی ایران، از قرن چهارم هجری و به شمارهی 3004 موزهی قرآن و نفائس آستان قدس رضوی (علیهالسلام) به خط کوفی ایرانی است. وقف نامهی آن به این شرح میباشد:
سبل و وقف هذا الجامع ابوالقسم علی بن ناصرالدولة بن الحسن محمد بن ابراهیم بن سیمجور علی قبر الامام ابی الحسن علی بن موسی الرضا صلوات الله علیه فی المشهده بطوس طلبا لثواب الله عزوجل... تقبل الله تعالی ذلک منه و ذلک... سنه ثلث و ثمنین و ثلثمائه[383 هجری](5)
قرآنهای خطی موجود در بخش اسلای موزهی ملی ایران که در این مقاله از حیث وقفنامه مورد بررسی قرار میگیرند، از جمله نفیسترین مجموعههای نسخههای خطی قرآنی به شمار میآیند. این قرآنها عمدتا بر مساجد، مقابر و اماکن متبرکه وقف شدهاند.
از آنجا که بیشتر این مجموعه از بقعهی شیخ صفیالدین اردبیلی به این موزه منتقل شده است، بیشتر این قرآنها موقوفه ی این بقعه بودهاند. مجموع وقف نامههای مورد بحث 48 مورد است.
از 43 موردی که در آنها «موقوف علیه» قید شده، 25 مورد وقف بر بقعهی شیخ صفی، 6 مورد بر مقابر دیگر، 3 مورد بر مساجد، 4 مورد وقف بر «اهل قریه»، 2 مورد وقف بر اولاد (وقف خاص) و 3 مورد وقف عام میباشد. .
از 40 وقفنامهی دارای نام واقف، 22 مورد مربوط به شاهان، شاهزادگان، وزرا، امرا و بزرگان و 18 مورد مربوط به افراد عامی است. از 6 وقفنامهی مربوط به زنان، 4 مورد مربوط به خاندان شاهی و اشراف میباشد.
کهنترین وقفنامه (ش 1) در میان قرآنهای خطی این مجموعه از قرآنی به خط کوفی ایرانی است که بر مشهد ابیمنصور شیرافروز بن بندار الخاص در شهر بسطام وقف شده است. متأسفانه وقفنامه بدون تاریخ است ولی با توجه به نوع خط و شیوهی نگارش آن و نیز شیوهی کتابت قرآن، احتمالا متعلق به قرن 6 هجری است.
پس از آن کهنترین قرآن وقفی تاریخ دار، به تاریخ 654 هجری به وسیلهی ابوالفتح محمد بن شمسالدین مطهر بر تربت شیخ احمد جامی وقف شده است. جدیدترین آنها نیز قرآنی است که به سال 1337 هجری بر بقعهی شیخ صفی الدین وقف شده است.
یکی از قرآنهای مورد بحث بر مقبرهای خارج از ایران وقف شده، 2 مورد نیز توسط واقفان غیرایرانی بر بقعهی شیخ صفی وقف شدهاند که عبارتند از:
قرآن شمارهی 3 بر ضریح شاهزاده شیخ علی در بغداد و قرآن های شمارهی 18 و 28 که به ترتیب توسط شاه محمد همایون بن ظهیرالدین محمد بابر به سال 952 هجری و مصطفی پاشا ولد اوزون احمد، والی عثمانی بغداد به سال[؟]101 هجری.
با بررسی دقیق این وقف نامهها، اجزا، اصول، ویژگیها و مشخصاتی استخراج و طبقهبندی شده که عموم وقف نامه دارای آن اصول و مراتب هستند و یا میتوانند باشند،
چنانکه میدانیم وقفنامه، سند یا قبالهای است که در آن صیغه ی وقف عموما با ذکر نام واقف، املاک و اموال وقفی، محل و موقعیت موقوف علیه، چگونی و موارد مصارف، نام متولی و ترتیب تولیت با قید لفظ «وقف» و یا الفاظ هم معنی با آن منعقد میشود.
اکثر وقفنامهها مفصل و عموما در هر یک از مراتبی که به توضیح آنها میپردازیم، دارای تفصیل و تکلف خاص صاحبان سخن میباشند.
وقفنامههای مورد بحث، هم با فارسی و هم به عربی نوشته شدهاند. و معمولا شامل این موارد و مراتب هستند:
1. عبارت «بسمله» و یا کلمات و عبارات مطلع و سرآغاز وقفنامه، نظیر: بسمالله تعالی جل شأنه، هو، هوهو، الهی، هو الواقف، هو المعبود، هو الواقف علی السرائر.
2. خطبهی «تحمیدیه» و «تصلیه» شامل عباراتی در حمد و ثنای خداوند متعال و صلوات بر رسول خدا (صلی الله علیه و سلم) و معصومین علیهم السلام و در بعضی تنها به حمد خداوند (تحمیدیه) بسنده شده .
و در برخی دیگر علاوه بر آن به سلام و صلوات بر حضرت رسول (صلی الله علیه و سلم) و آل مکرمش (ش 11، 7 و 12) و یا «عترت» (ش 15) چهارده معصوم (ش 1) آل و خلفا و انصار و اولیا (ش 2) میپردازند.
3. معمولا بعد از خطبه، الفاظی با عنوان «بعدیه» و یا الفاظ و عباراتی جز آن مابین خطبه و آغاز صیغهی وقف قرار میگیرد مانند «بعد»، «و بعد»، «اما بعد»، «بعده»، و «بعد هذا» «لهذا» و «بنابراین مقدمه» میآید.
4. لفظ صریح «وقف» در صیغههای مختلف نظیر وقف، وقف، وقفت، قد (فقد) وقف، اوقفنا و یا الفاظ قرینه مانند «وقف و حبس و سبل و تصدق» و در وقفنامههای فارسی «وقف کرد» و «وقف نمود و تصدق نمود» آورده میشود.
5. «موقوفه» در وقف نامههای مورد بحث، قرآن است و از آنجا که قرآن کریم دارای تقسیمات متعددی است، معمولا با همان اقسام نیز در این وقفنامهها مورد اشاره قرار گرفتهاند. قرآن کریم دارای 30 جزو و 120 حزب و سابقا نیز
بنا به نیاز و ضرورتهای مورد توجه قاریان و حافظان دارای تقسیمات «نصف القرآن»، اثلاث، ارباع، اخماس، اسداس و اسباع بوده است. برخی مصاحف نیز در 60 پاره میباشند.
برخی از صفات و اسمای قرآن کریم که در وقفنامهها به کار رفتهاند عبارتند از: المقدس، المطهر، المنیف، المجید، الفرقان، الحمید، مصحف الکریم، القرآن العظیم، الکلام القدیم، الکتاب الکریم، جامع الکلم، الوثیق، قرآن سبحانی، کلام ربانی، کلام ملک علام و...
6. برخی از وقفنامهها دارای عباراتی متضمن شرایط کلی وقف هستند مانند مشتملا علی الشرایط و الارکان خالیا عن المفاسد (ش 12) و یا مستجمعا للشرایط الصحة الارکان، خالیا عما موجب البطلان (ش 37)،
ولی عموما بعد از ذکر نام موقوفه، صفاتی در توصیف و تحکیم وقف به کار می رود مانند وقفا صحیحا مؤبدا شرعیا مخلدا، حبسا مرضیا ملیا عاما لازما جازما و سمعیا... (ش 2 و 7.) 21.
«واقف» یا به صورت ضمیر مستتر در صیغههای مختلف فعل «وقف» مورد اشاره قرار میگیر و یا با اسم و القاب ذکر میشود. و معمولا شامل سه جزی صفات و القاب، اسم واقف،
نام پدر و احیانا جد و نیای وی و در انتها ادعیهای در وجه واقف. برخی از این عبارات بسیار مفصل میباشند، خاصه در توصیف صفات و القاب شاهان و بزرگان که معمولا بسیار اغراق میشود نظیر وقفنامهی ش 16 که عبارات توصیف صفات و القاب شاه طهماسب صفوی در آن به این عبارت است:
«اعلی حضرة السلطان المعظم الخاقان الاعدل الافخم، مالک رقاب الامم، مولی الخواقین العرب و العجم، سید الملوک و السلاطین، ظل الله فی الارضین، حافظ بلاد الله، الغازی فی سبیل الله، المؤمن بامر الله، المحکم بحکم الله، الموفق بتوفیق الله، الملک المستعان،
ابوالمظفر شاه طهماسب بهادرخان - خلد الله تعالی ملکه و سلطانه و افاض الله علی العالمین عدله و احسانه».
در مقابل این نمونه که متضمن علو در صفات و تعریف و تعظیم است، برخی دیگر حاکی از نهایت تواضع و شکستهنفسی و ابراز ارادت به بزرگان دین و... (حتی در مورد شاهان) واقف هستند. مانند (ش 19) تراب عتبه رضوی درویش صفوی حسنی. یا: (ش 35)
کلب آستانهی علی بن ابیطالب علیهالسلام عباس الصفوی الحسینی. در نمونهای نیز واقف در کمال سادگی خود را به عنوان «یک نفر شخص مؤمن» (ش 8) معرفی میکند.
8. «موقوف علیه» در رابطه با وقف نامههای مورد بحث چند نوع میباشد:
1. وقف عام، مانند (ش 3) علی طلبة العلم و حفظه، (ش 5) فی سبیل المنتفعین لها، (ش 7) علی الصادرین و الواردین و القراء من ابواب البر المقصودیة المتبرکه. (ش 27)
علی عامة القراء و حفظة القرآن و به فارسی (ش 32) بر کافهی مؤمنین و مؤمنات که قادر بر تلاوت قرآن و قرائت آن باشند.
2. وقف خاص که وقف بر اولاد و یا افراد خانواده، یا یک یا چند نفر از علما و فقها میباشند. (مانند ش 32).
3. وقف نیمه ی عمومی (شبه عام) که وقف بر:
الف. طبقه و گروهی خاص مانند گروه فقها، محدثان، طلاب علوم دینی، پزشکان و علمای مذهب خاص میگردد مانند (ش 46) «بر کافهی اهل قرائت از شیعهی اثنی عشریه».
ب. مکان خاص مانند (ش 1) علی مشهد الکیا العمید...، (ش 12) للحظیرة المبارکة... الصفویه.
9. هدف از وقف، در مورد مصاحف وقفی بنابر فرهنگ و سنت، نسخهبرداری از آن (برای انتشار قرآن کریم) و تلاوت و قرائت و ختم قرآن بر مقابر درگذشتگان جهت بهره وری معنوی و اخروی واقف و در گذشتگان جهت بهره وری معنوی و اخروی واقف و درگذشتگان مورد نظرش می باشد.
مانند (ش 5) ان یذکر الواقف عند قرائتها و لا ینساه من صالح دعائه. (ش 15) یتلوا منه آناء اللیل و ساعات النهار کل من یرید من الساکنین (ش 2)
لیقرأ فیه و نسخ عنه، و به فارسی (ش 4) تا حفاظ و قراء بر سر ضریح منور و مشهد... تلاوت کنند و ختم فرمایند و واقف مؤمی الیه را به دعای خیر یادداشت نمایند.
10. شروط وقف: معمولا واقف شرط یا شروطی را در وقف نامه ذکر کرده و استفاده کنندگان را به رعایت آنها ملزم مینمایند. برخی با کلمهی «بحیث» و بعضی نیز با صیغههای مختلف «شرط» قیود و الزامات استفاده از قرآن موقوفی را ذکر میکنند.
معمولا شروط وقف عبارتند از: لایعار (عاریه داده نشود) لا یباع (خردی و فروش نشود)، لا یوهب (هدیه داده نشود)، لا یتلف (از بین نبرند)، لا یتملک یا لا یملک (به ملکیت در نیاورند)، لا یتصرف (کسی آن را تصرف نکند)، لا یخرج و لا ینقل[از حوزهی وقف]بیرون برده نشود...».
و عباراتی چون: (ش 2) یتحفظ منه و لا یحل لا حد ان یخرج من المشهد...، لا یوهب و لا یباع و...، و ان لا یعاد و لا یرهن (ش 16) و قد شرط اعلی حضرة الخاقان الواقف بان لا یخرج... لا یباع و لا یوهب و لا یرهن. و به فارسی (ش 28) مشروب بر آنکه از روضهی مطهره بیرون نبرند (ش 46). و مقرر شد که کلام الله را از مقبرهی مزبوره خارج نکنند (ش 41) بشرطی که نفروشند و تقیه ننمایند و گرو ندهند.
11. «تعیین قاری و تالی» قرآن، در بعضی از مشاهد و مقابر و بقاع متبرکه فرد یا افرادی در شغل «حافظی» قرآن در روز به تلاوت و قرائت قرآن کریم بر مزار درگذشتگان میپرداختهاند و خاصه در مورد قرآنهای موقوفی مشاهده شده که در برخی وقفنامهها، فردی برای تلاوت آن قرآن تعیین گردیده /
و قید شده که هر روز چه مقدار از قرآن را بر مزار تلاوت نمایند تا ثواب آن به روح صاحب مزار برسد. و برای و مبلغی به عنوان حق الزحمه تعیین شده است. مانند «هر ساله مبلغ پنج تومان تبریزی از بابت موقوفات آن سرکار واقعه در دارالارشاد اردبیل در وجه حافظ مزبور مقرر نمود که سال به سال متولی آنجا نقد کرده تسلیم حافظ مزبور نماید و شغل حافظی را در این وقت به فضیلت و صلاحیت پناه، ورع و تقوی شعار ملامحمد زمان انصاری اردبیلی مرجوع؛ و شرط نمود که...» (ش 38).
12. «تولیت موقوفه» در عموم موارد نظارت بر وقف و تولیت آن «مطلق» گذارده شده است. یعنی کسی را تعیین نمیکنند در این صورت نظارت با حاکم شرع است ولی در مواردی نیز واقف تولیت موقوفه را خود و یا اولاد و اخلاف و...
یا فرد معینی قرار میدهد و ضمنا برای تداوم و یا انتقال تولیت نیز شروطی ذکر میشود. نظیر: (ش 28) اختار التولیته العبد المذنب...
محمد سلیم بن فضل الله الاردبیلی (ش 32)[و تولیت آن]مادام الحیاة به نفس خود واقف و بعد انقراض واقف به اولاد ذکور مرحوم به شرط القابلیت و القرائت نسل اندر نسل و بعد انقراضهم... به طایفه و بنی اعمام واقف. (ش 41)
تولیت آن مادام الحیوة به اقل عباد و بعد از او بر کافهی مؤمنین و مؤمنات که در آناء اللیل و اطراف النهار تلاوت نمایند.
13. در پایان وقف نامهها معمولا ادعیهای متضمن تقاضای قبول این خیر شرعی (وقف) در پیشگاه حق و تقرب به او و طلب اجر و ثواب اخروی و آمرزش و... از خداوند متعال ذکر میشود. مانند (ش 4)
تقبل منه بقبول حسن و زکیه و ضعفه اضعافا مضاعفة و ضاعف سایر حسناته و تجاوز عما اقترح عن سیاته (ش 38)
ثوابا لمرضاته و خیرالدرجاته (ش 6) حبسة لله تعالی و ابتغاء لمرضاته، و به فارسی (ش 38) امید که مقبول درگاه خداوند غفور و شکور بوده و روح پاک آن شیخ بزرگوار از آن شاد و مسرور این کمترین کلب آستان امیرالمؤمنین از ثواب جمیل آن صاحب نصیب موفور گردد.
14. «لعنت نامه»: عموما وقف نامهها دارای ادعیهای در لعن و نفرین تغییر دهندگان شروط و موارد وقف یا ناقضان آنها می باشند. عمدتا نیز به این آیهی شریفه تمسک میجویند که میفرماید: (فمن بدله بعد ما سمعه فانما اثمه علی الذین یبدلونه ان الله سمیع علیم).
(یعنی پس هرگاه کسی پس از شنیدن وصیت آن را تغییر دهد و (به منافع اشخاص) برخلاف حقیقت رفتار کند گناه این کار بر آنهاست که عمل به خلاف وصیت کند و خداوند به هر چیز که خلق گویند و کنند شنوا و داناست) (آیهی 181)
سورهی مبارکهی بقره) سایر عبارات مانند: (ش 28) فعلیه لعنة الله و الملائکة اجمعین (ش 3) من عاد ذلک اوشاء منه او قصر فی حفظه فمن تولاه فقد باء بغضب من الله.
در مورد لعنت نامههای فارسی عموما عباراتی نظیر: «لعنت خدا و نفرین ملائکه (ش 26) لعنت خدا و رسول (صلی الله علیه و سلم) (ش 33)، نفرین رسول و ائمهی هدی (ش 35) و خاصه در مورد شیعیان (واقفان) مهمترین و رایجترین عبارات، «شریک خون حضرت امام حسین (علیهالسلام) باشد». (ش 43 و 44 و 35).
15. «شهادت نامه» برخی از وقفنامهها دارای «رقم» و گواهی ناظران و شاهدان میباشند. که نمونهای از آن در وقفنامهی شمارهی 24 در پایان وقفنامه به این شرح آمده: «شهد بما فیه منشی هذه الکلمات الطیبات قاسم بن حسین المدرس الخلخالی».
16. «تاریخ تحریر» معمولا با عباراتی مانند: (ش 6 و 7) جری ذلک فی.. (ش 12) ذالک فی...، (ش 4) و کان ذالک فی...، (ش 19) تحریرا فی...، (ش 8) فی تاریخ (ش 3) کتب فی... و به فارسی نظیر در تاریخ... وبتاریخ... آغاز می شود.
پس از این عبارات تاریخ تحریر به عربی و یا به فارسی با روز، ماه و سال شروع میشود. ماههای قمری دارای صفاتی هستند که معمولا با همانها استفاده میشوند صفات ماهها که عموما در وقفنامهها و مکاتبات به کار میروند، عبارتند از:
1. محرم الحرام، ذی القعدة الحرام، ذی الحجة الحرام؛ 2. صفر ختمه بالخیر، صفر المظفر، صفر مختتم بالنجح و الظفر؛ 3. رجب المرجب، رجب الاصب، رجب الاصم؛ 4. رمضان المبارک، الشهر المبارک؛ 5. شعبان المعظم؛ 6. شوال المکرم (6)
معمولا برای برخی روزهای ماه نیز اسمهای خاص مصطلح بوده است نظیر: روز اول ماه «غره»، نیمهی ماه «منتصف»، روز آخر ماه «سلخ» و «مختتم».
بعد از ذکر روز و ماه، سال تحریر به حروف و یا عدد بعد از کلمهی «سنه» نوشته میشود.
17. رقم «محرر» یا «کاتب»: نام نگارندهی وقفنامه در انتهای آن معمولا با صفاتی متضمن تواضع و شکسته نفسی وی و پس از آن نام محرر آورده میشود. در پایان دعای خیری در وجه او. و معمولا با عباراتی نظیر: حرره...، علی
ید کاتب...، و کتب... میآید. نمونه: حرره الفقیر الی الله الغنی، ابوالفضل محمود بن حاکم اوحدبن ابوالقاسم البوزجانی ثم الجامی اصلح الله و ما فسد من عمله و انجح ما کسد من امله (ش 2).
18. «سجع مهر»: بعضا اثر مهریا مهرهایی نیز در پایان و یا حواشی وقفنامههای این مجموعه دیده میشود که مربوط به واقف، محرر و یا شاهدان وقف میباشد.
نمونهی (ش 19) شجع مهر محرر: «عبده الراجی محمد قاسم».
وقف نامهی قرآن به خط کوفی ایرانی، بدون تاریخ احتمالا متعلق به قرن پنجم یا اوایل قرن ششم هجری به شمارهی موزه 4305
وقف نامهی قرآن به خط کوفی ایرانی، بدون تاریخ احتمالا متعلق به قرن پنجم یا اوایل قرن ششم هجری به شمارهی موزه 4305
وقف علی مشهد الکیا العمید(7) (8) ابی منصور شیرافروزبن بندار الخاص (9) - رحمة الله علیه و غفرله - وقفا صحیحا مؤبدا یقرء منه فی خانکاهه و المسجد الذی بناه علی رأس تربت شیخ الزاهد ابی یزید البسطامی (10) - قدس الله روحه - لا یعار و لا یباع و لا یوهب و لا یورث و لا یتلف الی ان یرث الله تعالی الارض و من علیها و هو خیرالوارثین (11)
وقف نامه ی قرآن با ترجمه و تفسیر در چهار مجلد به شمارهی موزه 3499 - 3496 - 3507 - 3500
وقفنامه ی قرآن با ترجمه و تفسیر در چهار مجلد به شمارهی موزه 3499 - 3496 - 3507 - 3500
هو المعبود (12)
الحمدلله منور القلوب العارفین بآثار انوار نجوم هدایته مزین بساتین الذین بازهار انوار / عنایته الذی شده فی بوادی ایادی رأفته الدانی و القاصی... رحمته العابد و العاصی / و غرق فی غمار بحارالوهیته العالم و العارف و عجز عن درک... ربوبیه النا... / خلق العقول النفوس النفایس عقالا عقیلا و جعل القرآن لسلوک محجة الصواب حجة و دلیلا / ثم من الصلاة اصفاها و من التحیه اضفاها علی رسوله الصفی و نبیه الوصی نبیا عربی اللسان واضح البیان / و علی آله و خلفائه و انصاره و اولیائه. و بعد فهذا ما وقف و حبس و سبل و تصدق الامام / المحقق الهمام المدقق، شیخ الاسلام، مقتدی الانام، عمدة الایام، مقبول الطوائف، مجمع اللطائف، / سالک طرائق الحقائق، مرکز دوائر الخلائق، ابوالفتح محمد بن شیخ الاسلام صدر الاعالی ابی المعالی / شمس الدین المطهر بن شیخ الاسلام حجة الحق علی الخلق داعی الخلق الی الحق لطیف صنع رب العالمین، / احمد بن ابی الحسن النامقی (13) الجامی - زاده الله توفیقا و تحقیقا مما فی یده (من خالص ملکه مجلد شمارهی 3507)[هذا المجلد من القر]آن العظیم و الکتاب الکریم / مع ثلاثه ارباعه الآخر فی ثلاث مجلدات کما یأتی علی عنوان کل مجلد منها هذه الوثیقه و هو ربع / من جامع جوامع الکلام علی شریف مشهد جده و هو شیخ الاسلام، حجة الحق علی الخلق، داعی الخلق الی الحق، / احمد بن ابی الحسن النامقی الجامی (14) و هو مشهد مشهور بقریة معدآباد السفلی من ناحیة جام، احدی[نواحی]نیشابور سلکا (سلوکا - در مجلد شمارهی 3500) علی سنن همته الرفیعه العلیه و سلکا (جریا - در مجلد شمارهی 3500) علی سنن عقیدته النقیه الرضیه. و الشرط[فیه]انه یوضع فی موضع من هذا المشهد / یصلح لوضعه فیه لیقرا فیه و نسخ عنه و یتحفظ منه و لا یحل لا حد ان یخرج به من المشهد هذا / ای من کان و علی ایة حال کان (و وقف ایضا صندوقة الموضوع فیه معه - در مجلد شمارهی 3507) وقفا صحیحا شرعیا و حبسا صریحا مرضیا لا یوهب و لا یباع و لا یعار و لا / یتملک و لا یتصرف فیه تصرفا یخرجه لزیادة درجاته و استدامة لآثار برکاته / و قد اتصل بهذا الوقف حکم حاکم ینفذ حکمه و قضاؤه شرعا و ذالک / بتاریخ شهرالله الحرام رجب (هذا بتاریخ الشهر مبارک رمضان - در مجلد 3507) سنه اربع و خمسین و ستمائه[654 ه ق]/ حرره الفقیر الی الله الغنی (ابوالفضل - در مجلد شمارهی 3499) محمود بن حاکم اوحد (بن ابوالقاسم - در مجلد شمارهی 3499) (محمود بن حاکمبن ابی القاسم - درمجلد شمارهی 3507) البوزجانی ثم الجامی، الصلح الله ما فسد من عمله و انجح ما کسد من امله، بتاریخ 654.
ان یکون فی المدرسة الشریف التی انشأتها بشرق بغداد و ان لا یعار و لا یرهن علی قیمته فمن عاد ذلک او شاء منه او قصر فی حفظه فمن تولاه فقد باء بغضب من الله؛ (فمن بدله بعد ما سمعه فانما اثمه علی الذین یبدلونه ان الله سمیع علیم) و کتب فی عشر ذی الحجة سنه 787.
الحمد الله الذی تنزه بسموه سر مدیته عن وصمت العلایق و تقدس بعلو صمدیته عن صدمت العوایق انزل القرآن الذی لا یأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه کلاما مؤلفا منظما و نزله بحسب المصالح منهما و هو ناطق شرعیه به دین الادیان و توفیق الواثق لیلا ینطمس انوار الحقایق و لا یندرس آثارها بین الخلایق و الصلوة و السلام علی رسوله محمد الذی اجاء به یاراة الحقایق صلی الله علیه و اصحابه الماشفین الدقائق.
و بعد، بد[ان]که بهترین خزینه که اصحاب دولت و نیکوترین ذخیره[ه]که ارباب مکنت ز برای صلاح روز معاد و فلاح یوم تناد ادخار و اقتنا کنند، صدقهی جاریه و عارفهی باقیه تواند بود کما قال النبی - علیهالسلام - «اذا مات الانسان انقطع عمله الا عن ثلاثه، صدقة جاریة او علم ینتفع به او ولد صالح یدعو الا عن ثلاثه، صدقة جاریة او علم ینتفع به او ولد صالح یدعو له بالخیرات» آثار انوار آن بر صحیفهی روزگار و بر دیباچهی لیل و نهار باقی ماند. بنابراین مقدمه بندگی امیرکبیر المستغنی شرایف القابه عن التفسیر و التعبیر، سیف الحق و الدولة ساسان بن الملک المرحوم شرف الدوله (16) - خلد الله تعالی سلطانه و اوضح برهانه و افاض علی العالمین بره و احسانه - وقف کرد و تصدق نمود این مصحف مجید را که هر جزیی از اجزاء سیگانهی او موصوف است به (تنزیل من حکیم علیم) بر حظیرهی مقدسه افضل المشایخ المتأخرین قطب السالکین فخر الناسکین شیخ صدرالملة و الحق و الدنیا و الدین - خلدت میامن انفاسه الشریفة الی یوم الدین - تا مثوبت آن به ایام دولت امیر مشارالیه و ایام دولت فرزند دلبند او و به روح اسلاف او متواصل و متلاحق گردد و سبب نجات او باشد (یوم لا ینفع مال و لا بنون) وقف صحیح شرعی و خیر صریح سمعی الله تعالی الی ان یرث الله الارض و من علیها تا حفاظ و قراء بر سر ضریح منور و مشهد مطهر و مرقد معطر مغفور و فی، شیخ صفی - طاب ثراه و جعل بحبوحة الجنان مأواه - تلاوت کنند و ختم فرمایند. و واقف مؤمی الیه را به دعاء خیر یادداشت نمایند. ثم علی قراء اهل السنه. اللهم تقبل منه بقبول حسن و زکیة و ضعفه اضعافا مضاعفة و ضاعف سایر حسناته و تجاوز عمات اقترح عن سیئاته. و کان ذلک فی مختتم صفر بالنجح و الظفر فی سنة احدی[در یکی از اجزای «اثنی»]و تسعین و سبعمائه و السلام.
وقف نامه ی جزو قرآن به شمارهی موزهی 3606
وقف هذا الجزء مع اخواته السبعة و العشرین من الکلام القدیم و القرآن العظیم، العبد الراجی برحمة الملک الهادی الحاج احمد بن الحاج ابیبکر بن پیره توکلی الاردبیلی؛ تقبل الله منه و وفقه لمرضاته. وقفا صحیحا شرعیا و حبسا صریحا سمیعا مؤبدا مخلدا فی الاول جمادی الاولی سنة ثلث و تسعین و سبعمائه[793 ه ق]فی سبیل المنتفعین لها ان یذکر الواقف عند قرائتها و لا ینساه من صالح دعائه و الحمدلله اولا و آخرا و باطنا و ظاهرا رحم الله لقاریه و لواقفه و لکاتبه و لمن سعی فیه دعا لهم بالرحمة.
وقف نامهی جزو قرآن به شمارهی ردیف 54
برای ارجاع به قرآنهایی که در گنجینهی موزهی ملی نگهداری شده و شمارهی بخش ندارند از شمارهی برچسب آنها (شمارهی ردیف) استفاده شده است.
وقف هذه الجزء مع الاجزاء الثلثین... بن محمود، علی اولاده الذکور وقفا صحیحا شرعیا بحیث لایباع و لا یوهب و لا یتصرف فیه حسبة لله تعالی و ابتغاء لمرضاته و جری ذلک فی سابع عشر من رجب سنه 834.
وقف نامه ی جزو قرآن به شمارهی موزهی 9233
الحمد لله الواقف علی الضمایر المطلع علی السرائر و الصلوة علی محمد و آله اجمعین
و بعد فالموجب لترحیر هذا المسطور انه وقفت علیا حضرة الملکیة الحسبیة النسبیة، ملکة الملکات، ملکیة الذات و الصفات، تاج العلی و السعادات، بقیة اعاظم السلاطین، نتیجة افاخم الخواقین، مخلوق النساء المطهرات مرجعتا لخواتین المخدرات شاه زنان بیگم، الغالب علی اسمها الشریفة شاه آقا بنت عالی حضرة السلطان السعید الخاقان العمید سلطان سلاطین زمانه، برهان خواقین اوانه، السلطان الشریفه شاه آقا بنت عالی حضرة السلطان السعید الخاقان العمید سلطان سلاطین زمانه، برهان خواقین اوانه، السلطان حسین بهادرخان بن عالی حضرت السلطان علی البایندری (17) - ابدت ظلال سلطنتها و قدس روح آبائها العظام و اجدادها الکرام - هذا الجزو من اجزاء الثلثین من القرآن العظیم مع المسجد و المزار و الزاویة الوقعات داخل تبریز بدرب جدید فی محلة...... عن التحدید و التوصیف لغایة الشهرة لیقرأ فیها منه الا لیعادلها ملاء للثواب العظیم و الاجر الجزیل من الملک الجلیل شرطت ان یحفظ الاجزاء فی المزار المذکور. (فمن بدله بعد ما سمعه فانما اثمه علی الذین یبدلونه ان الله سمیع علیم) و جری ذلک فی تاسع
عشر شهر ذی الحجة سنة ست و تسعمائه[906 ه ق]و الحمدلله... و الصلوة و السلام علی محمد و آله اجمعین.
هذا ما وقف الصالح الشاب الاعز / عبدالملک بن شیخ احمد المغفور / المرحوم... خیری از برای / آن روز (یوم لا ینفع مال و لا / بنون الا من اتی الله بقلب سلیم) (18) / فی تاریخ سنه خمس عشر و تسعمائه[915 ه].
وقفنامهی جزو قرآن به شمارهی ردیف 24 در هامش صفحهی آخر جزو 12
وقف قریهی کلخوران (19) به تاریخ سنهی اثنی عشرین و تسعمائه[922 ه].
در تاریخ جمادی الاول سنهی 946 نواب کامکار سپهر رفعت فلک اقتدار گردون بسطت کیوان وقار، جهانبانی، خدایگانی، کشورستانی ابوالفتح بهرام میرزا (20) - خلد الله تعالی ظلال... علی کافة العالمین - این مصحف مجید را از خالص مال خود بر روضهی مقدسهی منورهی صفویه - بالانوار القدسیه - وقف صحیح شرعی مخلد تقربا الی الله و طلبا لمرضاته، کرد. تقبل الله تعالی منه بمحمد و آله.
[سجع مهر:](العبد المتوکل علی الله الغنی بهرام میرزا)
وقف نامهی قرآن به شماره ی موزه ی ؟
الحمد لله الذی انزل الفرقان من السماء الی الارض رحمة للعالمین و الصلوة و السلم علی محمد و آله اجمعین. و بعد فقد وقف هذا المصحف المقدس علی الحظیرة المبارکة الصفویة - حفت بالانوار الربانیة - الواقعة بدارالارشاد اردبیل - تشرفها الله تعالی ساکنیها بسواء السبیل - العبد المحتاج الی رحمة الله الغنی بهرام بن اسمعیل الصفوی الحسینی وقفا صحیحا شرعیا مشتملا علی الشرائط و الارکان خالیا عن المفاسد و البطلان تقربا الی الله تعالی و طلبا لمرضاته فی شهور سنة 946.
الحمد لله الذی انزل القرآن من السماء الی الارض رحمة للعالمین و جعل الفرقان مرشدا و هادیا للمتقین و الصلوة السلام علی رسول انزل علیه الکتاب و اوتی الحکمة و فصل الخطاب و آله الطاهرین المعصومین بلاشک و ارتیاب.
و بعد فقد وقف هذا المصحف المقدس المطهر المنور للحظیرة المبارکة المشرفة المقدسة الصفویه - حفت بالانوار الا لهیه و الاشراقات الربانیه - الواقعة بدارالارشاد اردبیل - شرفها الله تعالی و هدی ساکنیها سواء السبیل - العبد المحتاج الملک الجبار شاه قلی خلیفه مهردار (21) وقفا صحیحا شرعیا مشتملا علی الشرائط و الارکان خالیا عن المفاسد و البطلان مقربا الی الله تعالی و طلبا لمرضاته و ذلک فی سنة ست و اربعین و تسعمائه[946 ه ق].
وقف نامه ی جزی قرآن به شماره ی ردیف 31 در دو صفحه ی اول جزو 14
وقف کرد این اجزای را با جملهی اجزای کلام الله مجید من اول / الی آخره افتخار العلماء و الاتقیاء امیر... / ابن پیره کریم کلخورانی از مال خالص خود وقف صحیح / شرعی بر اهل قریهی کلخوران بزرگ که در مسجد جامع قریهی مذکور تلاوت نمایند و ثواب تلاوت / کلام الله بر جد و آباد (کذا) واقف مذکور هدیه و واصل و متواصل گردانند / و ایضا وقف کردند الشاب الاعز الاکرم حیدربن امیر... واقف و والده حیدر تمام اجزای کلام الله را بر اهل قریهی / مذکور که تلاوت نمایند و ثواب تلاوت / کلام الله به روح جد و آباد واقف مذکور هدیه و / واصل و متواصل گرداند ثوابا لمرضاته / و خیرالدرجاته. هر کس که در این اجزا خیانت کند به لعنت خدا و رسول خدای تعالی باشد / تقیه کننده و فروشنده و گروکننده و به لعنت خدا و رسول باشد / لعنت ابدی.
و ایضا وقف نمودهاند بنده کمترین بندگان بابا و... ن قلی / اولاد حیدر مرحوم که در قریهی مذکور و در جامع و غیر جام تلاوت / نمایند و ثوابش بر اهل قریه و بر آبا و اجداد واقف مشارالیه / هدیه و واصل و متواصل نمایند./ جزا ذلک فی غره شهر ذی العقدة الحرام / فی سنه... و تسعمائه.
وقف نامهی جزء قرآن به شماره ی ردیف 65 در صفحه ی اول جزو نهم
وقف و تصدق نتیجة الاعیان / ولی جان ابن المرحوم محمد زکریا... بجمیع / الاجزا الثلثین من کلام الله العزیز / علی عامة المسلمین من الحفاظ و... و... / وقفا صحیحا شرعیا علی... بعد / القرآءة له و لجمیع المؤمنین و المؤمنات / تقبل الله منه و رحم اسلافه. تحریرا فی سنه 947.
[سجع مهر:](وقف حظیرهی مقدسهی صفویه)
وقف نامهی جزو قرآن به شماره ی ردیف 61 در صفحه ی اول جزو دوم
وقف نمود جزی ثانی کلام الله مجید را به سرکار شیخ صفی الدین - علیه الرحمة و المنه - توفیق و رفیق آثار کربلایی درویش خانی بگ / ابن مرحوم عالی ساکن اردبیل که هر کس که خواهد تلاوت / نماید و ثواب آن به روح واقف هدیه گردد / وقفا عاما صحیحا شرعیا، تمام.[صفحهی دوم:]
وقف نموده این جزی ملک کلام الله مجید را / به سرکاری شیخ صفی الدین - رحمه الله - توفیق آثار / کربلایی شکر الله بن کربلایی حسنی. هر کس که خواهد / تلاوت نماید و ثواب آن به روح واقف هدیه نماید.
الحمدلله الواقف علی الضمایر و الاسرار و الصلوة و السلام علی رسوله المختار و آله المعصومین الاطهار خصوصا علی و فاطمه والحسن و الحسین و علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و حسن به علی و محمد بن الحسن صلوات الله و سلامه علیه و علیهم اجمعین.
اما بعد، فقد وقفت هذا المصحف، قربةالی الله تعالی وقفا صحیحا شرعیا فی حالة یصح وقوع الوقف علی الروضة المطهرة المقدسة المنورة الصفویة - حفت بالانوار السبحانیه والآثار الحیدریه - لا جل قراءة المؤمنین و المؤمنات و المسلمین و المسلمات و ارحمنا معهم برحتمتک یا مجیب الدعوات، نوشت و اقرار شرعی نمود اضعف عبادالله بیجون (؟)
محمد همایون بن ظهیر الدین محمد بابر (22) به تاریخ سنه 952 هجریه در عاشر رجب المرجب در باغ قریهی خلشک. و السلام.
تراب عتبه رضوی درویش صفوی حسنی، وقف صحیح شرعی نمود این جزو مصحف را / در حین تولیت آستانه مقدسهی منورهی متبرکهی رضیه رضویه (23) علی مشرفها الصلوة و السلام و التحیه بر آستانهی / مقدسهی مطهری صفیه صفویه - حفت بالانوار القدسیه - که حفاظ کلام ملک علام و سایر مؤمنین / از خواص و عوام در آن روضهی علیة المقام تلاوت نمایند و مثوبات آن را هدیه ارواح طیبهی / مشایخ عظام سدره مقام صفویه کنند و این جزو مصحف را از دارالارشاد اردبیل بیرون / نبرند. و کسی در آن طمع ننمایند. تحریرا فی شهر رمضان المبارک سنه احدی و ستین و تسع مائة[961 ه ق]و الختم بالصلوة علی محمد و آله الطاهرین.[جزو 30 همان قرآن]
هو الواقف
چون یک جزو از آخرین پاره که درویش صفوی به آستانهی منوره حضرت شیخ العارفین و مرشد السالکین شیخ صفی الدین / وقف نموده است، مفقود بود در حال تحریر این بندهی عاصی همین جزو را (بالای سطر: به حیطهی تحریر درآورده) وقف مخلد و حبس مخلد و حبس مؤبد نمود که / عموم مسلمین تلاوت نموده مستفیض و بهرهیاب گردند. مشروط بر اینکه در میان همان سیپاره درویش / واقف رحمة الیه (کذا) باشد و از آن جدا نسازند و تولیت آن را عالی جناب مقدس القاب آخوند... (محو شده)... را که از بعد از آن به سایر مسلمانان و ثواب آن را هدیه کرد به والدین خود. اللهم تقبل بحق محمد و آله الطاهرین / وقفت وقفا عاما صحیحا شرعیا (فمن بدله بعد ما سمعه فانما / اثمه علی الذین یبدلونه) تحریرا فی 21 شهر صفر المظفر....
[سجع مهر:](عبده الراجی محمد قاسم)
وقف نامه ی جزو قرآن به شمارهی ردیف 14 در صفحهی آخر الجزو سوم از اجزاء سی گانه
وقف نامه ی جزو قرآن به شمارهی ردیف 14 در صفحه ی آخر الجزو سوم از اجزاء سی گانه
وقف نمود این جزو را مع سایر اجزاء ثلثین من کلام الله المجید اخی جان بن / کدخدا محمد جان الانی بر سکنه و مؤمنان قریهی الان (24)مذکور، قریة الی الله / تعالی و طلبا لمرضاته، وقف صحیح شرعی. لایباع و لا یوهب و لا / یرهن و لا یتملک بوجه من الوجوه. تحریرا فی سادس شهر ربیع الاولی / سنه[در وقف نامه جزو 22: فی التاریخ سنه]احدی و ستین و تسعمائه[961 ه].
صفیهی صفویهی - حفت بالانوار القدسیه - نمود ایالت و حکومت پناهی ارس خان روملو (25)
وقف نامهی جزو قرآن به شمارهی ردیف 56 در صفحهی آخر
این مصحف را وقف کرد بر مسجد دیه اردیه (27) وقفا صحیحا.
الحمد لله الواقف المنزل علی عبده الکتاب الفایق / و الصلوة و السلم علی نبیه و حبیبه محمد اشرف الخلائق ولیه و صفیه و وصی خیر خلقه الذی / من افصح کلامه «انا کلام الله الناطق» و آله و عترته الطاهرین الواقفین علی الحقایق و الدقائق.
اما بعد، / فقد وقف من هو خلف العترة الطاهرة و شرف السلالة الزاهرة، مالک السیف و القلم، جامع / العلم و العلم، ملجأ العرب و العجم، ملاذ طوایف الامم، المؤید بالالطاف الربانیه، المظفر بالعنایات / السبحانیه، اعتماد الدولة القاهره، اعتضاد السلطنة الباهرة، سمی النبی المؤید، شمس سماء / العلی، میرزا محمد - اعز الله بدوام دولته الاسلام و المسلمین و اید اعوانه بالنصر و الظفر / و التمکین - اعلی الله قدره و اضاء علی فلک الاقبال بدره - علی المرقد المطهر و المضجع المنور / الخلف الائمة الطاهرین و سید اعاظم السلاطین المجاهد فی سبیل الله، الحامی لدین الله / المعز لاولیاء الله و المذل لا عداء الله، مستعبد رقاب سلاطین الدنیا، مظهر کلمة الله العلیا / السطان الشهید السعید المرتقی الی درجات العلی، ابوالغالب سلطان حمزه میرزا (28) - افاض / الله علیه بحار غفرانهع و اسکنه بحبوحة جنانه - هذا المصحف المجید الذی (لا یأتیه الباطل / من بین یدیه و لا من خلفه تنزیل من حکیم حمید) للتلاوة و القراءة فی الحظیرة المقدسة، وقفا صحیحا شرعیا / مخلدا مؤبدا و قد شرط الواقف المرفق بتوفیق الله ان لا یخرج منها و لا یباع و لا یوهب و لا یرهن و لا یملک / بوجه من الوجوه (فمن بدله بعد ما سمعه فانما اثمه علی الذین یبدلونه ان الله سمیع علیم) و کان ذلک / فی العشرین من شهر محرم الحرام سنة خمس و تسعین و تسعمائة[995]من الهجرةالنبویه المصطفویه.
شهد بما فیه منشی هذه الکلمات الطیبا قاسم بن حسین المدرس الخلخالی.
الحمدلله الواقف علی الضمائر و المطلع علی السرائر الذی جعل الخیرات وسیلة النجات و انواع الطاعات سببا لمحو السیئات و رفع الدرجات و منها وقوف الفرقان و الصحف و غیرهما من الاساس و البیوت و الامتعات و لهذا قد اطلعتا المطیعتان الصالحتان العفیفتان ماه منظر بنت رحیم و گوزل بنت قباد علی اجر ما زین و سطر و اوقفتا باشتراکهما هذا المصحف المنیف علی عامة القراء و حفظ القرآن وقفا عاما صحیحا شرعیا و اختاریا لتولیته العبد المذنب الجانی المجرم العاصی اقل الخلیقة فی المطاعة و اعظمهم بالمعصیة محمد سلیم ابن فضلالله الاردبیلی؛ غفر الله له و لوالدیه و اجزل الثواب علی الواقفین المذکورتین بالنبی و الوصی.
وقف کرد این مصحف مجید را حضرت رفعت پناه و سعادت و عزت دستگاه معتقد مذهب حق ائمهی اثنی عشر صلی الله علیه و اجمعین / مصطفی پاشا ولد مرحوم اوزون احمد (29) بر روضهی خلد امین و مرقد حضرت سلطان الاولیا و برهان الاتقیاء الذی... کحل اعیان اولی الابصار، وقف مخلد مؤبد مشروط بر آنکه از روضهی مطهره بیرون نبرند و در همان روضه تلاوت نموده، ثواب آن به روح مقدس آن حضرت واصل گردد. (فمن بدله بعد ما سمعه) فعلیه لعنة الله و الملائکة و الناس اجمعین. و کان ذلک فی السادس و العشرین من شهر ذی الحجة الحرام سنه... عشر و الف[1010]هجریه.
علی ید کاتب العبد الحقیر المحتاج الی رحمة الله الملک الغنی / حسین ابن علی رواسنجانی فی الشهر رمضان المبارک / سنه خمس عشر و الف[1015 ه ق].
(محرر) (؟) ابوالقاسم ایواغلی
تاریخ هزار و سی و هفت بود / این خیر ز بنده شد پدیدار / خواننده و واقفش به رحمت / یا رب ز کرم ببخش بر ما / هستی تو کریم و ما گنه کار / هر کس که طمع کند الهی / گردد به بلای بد گرفتار؛ سنهی 1037.
واقف مقرر کرد که این اجزای قرآنی / در مسجد قطابیان نگاه / دارند و هر کس را / که احتیاج به ختم کرد قرآن باشد / از مسجد مذکور برده مهم سازی خود / کرده بعد از فارغ شدن بیاهمال / به مسجد قطابیان برده به کسی امین بسپارد / خدا به طریق رحمتش بیامرزد که خلاف / این قاعده نکند اگر خلاف کند / آثم و گنه کار خواهد بود. / به تاریخ شهر محرم الحرام سنه 1103.
[مهر:](بندهی شاه ولایت، عباس)
به تاریخ شهر محرم الحرام سنهی سبع و ثلثین بعد الالف[1037]. وقف نمود کلب آستانهی علی ابن ابیطالب - علیهالسلام - / عباس الصفوی الحسینی این آیات بینات کلام ملک / علام را بر روضهی مقدسهی صفیهی صفویه - حفت / بالانوار القدسیه - تا ثواب آن به روزگار فرخنده آثار عاید گردد. مشروط بر آنکه از آن آستانه بیرون نبرند و اگر کسی بیرون برد به لعنت خدا و نفرین رسول و / ائمهی هدی درآید و
در خون حضرت امام حسین علیهالسلام - شریک باشد.
هذه المصحف المجید کلام ربانی وقف... آستانهی مقدسهی منورهی متبرکه نموده سیادت و ورع و اقبال پناه /[رفعت و]جلال دستگاه به مبلغ یک تومان تبریزی سرکار مذکور خریداری نموده مقرر آنکه / در روضهی مقدسهی منورهی متبرکهی سلطا الاصفیاء و برهان الاتقیاء بود که صلاحیت شغلی حافظ مقصود علی (؟) / حافظان ملک عدم صبح و شام بلکه تلاوت نمایند که تا ثواب آن به روزگار فرخنده آثار عاید گردد و هرگاه من بعد احدی از روضهی منورهی مزبوره نقل نماید، به لعنت خدا و نفرین رسول خدا[گرفتار آید.]
غرض از تحریر این حروف شرعیه آنکه این مصحف مجید ربانی را وقف نمود حضرت رفعت پناه محمد قلی اوزانلو بر حظیرهی مقدسه و سدرهی منورهی مقرب درگاه رب العالمین، قطب الاولیاء و العارفین، صفی الملة و الحق و الدین - قدس الله تعالی روحه فی اعلی علیین - تا مجاوران و زایران این بقعهی رفیع المکان در آن تلاوت نمایند و ثواب آن به روح پرفتوح آن صفوت الاصفیاء قربت کنند و واقف را به دعای خیر یاد آورند و شرط نمود که این مصحف مجید را از آن حظیرهی مقدسه بیرون نبرند و این شرط در ضمن صیغهی مذکور شد. وقفا بیرون نبرند و این شرط در ضمن صیغهی مذکور شد. وقفا صحیحا شرعیا مستجمعا للشرایط الصحة و الارکان، خالیا عما موجب البطلان لا یباع و لا یوهب و لا یخرج عن حوزة الوقف بوجه من الوجوه و سبب من الاسباب و نحو من الانحاء. (فمن بدله بعد ما سمعه فانما اثمه علی الذین یبدلونه) و کان ذلک من عشر ثالث شهر صفر ختم بالخیر و الظفر سنة 1037. صلی الله علیه و آله الطیبین الطاهرین.
نیکوترین کلامی که فاتحه ذکر حافظان کرام ملأ اعلی را شاهد، و زیباترین مقالی که هر صباح و مساء ورد زبان ملایکه ارض و سماء باشد، حمد سپاس مالک الملک لا یزال و ثنا و ستایش خداوند بیشبه و مثال است - جل جلاله و عم نواله - که طالبان طریق دین را از آیات بینات کتاب مبین به دلالت کریمه (لا ریب فیه هدی للمتقین) به سر منزل عارفین رسانید و ساکنان صوامع توحید را از انوار فرقان حمید به مؤدای.. لهدی و رحمة للمؤمنین... معارج حق الیقین گردانید و الوف صلاة صلوات صنوف هدایای... سزاوار وقف مزار منور و مرقد انوار حضرت[راسلت پناهی]و خلفای اثنی عشر آن برگزیدهی جناب ملک اکبر است که عارفان اسرا و خازنان علوم اولین و آخرین و مرشدان بندگان به نعیم جنان و رهانندگان مجرمان از الیم میرانند - صلوات الله و سلامه علیهم اجمعین الی یوم الدین. و بعد، خامه ی گهر ریز فصیح البیان و قلم عنبرین، طلیق اللسان ذکر این مدعا به احسن الحال می نماید که چون کمترین کلب آستان و تراب اقدام معصومین - صلوات و سلامه عیهم اجمعین - سلطان حسین صفوی موسوی حسینی، پیوسته خلوص بال (؟) را نسبت به پیشوایان دین و امامان مهتدین و پیروان آن برگزیدگان خالق معین از آباء کرام و اجداد و مشایخ عالی مقام این سلسلهی علیهی صفیه و زروهی ستودهی صفویه که مصحف دل را مظهر آیات و معرفت و آگاهی و اوراق ظاهر و باطن را وقف مرضیات نموده، طالبان راه حق و سالکان سبیل رضای معبود مطلق بودهاند و به برکات مجاهدات نفسانی و مشاهدات روحانی، دامن همت از تعلقات رذیله بشریت کشیده به عالی درجات طریقت و حقیقت رسیدهاند، عنوان مصاحف آمال و دیباچهی صحایف مآل خود ساخته، طلب خوشنودی از فریق سعادت قرین را سرمایهی رستگاری دنیا و دین و ترویج مزارات متبرکاتت ایشان را اهم مرادات و اعظم سعادات شناخته به وسیلهی تزیین اماکن فایضة الانوار و تکثیر سعادات شناخته به وسیلهی تزیین اماکن فایضة الانوار و تکثیر مصاحف در مراقد شریفهی آن مخصوصان درگاه کردگار و مراعات هر جزوی از لوازم احترام و تعظیم و رعایت هر حزبی از منسوبان امکنه لازمة التکریم استمداد همت از جناب مقدس کبریا و حضرت خیرالبرایا و اوصیای راشدین و مروجان دین مبین مینماید.
لهذا در این اوان میمنت اقتران، این مجلد قرآن مجید سبحانی و فرقان حمید ربانی (الذی لا یأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه) (31) را قربة الی الله تعالی و طلبا لمرضاته بر مزار کثیرالانوار شیخ بزرگ و سید عالی مقدار، مربی اهل عرفان، مقوی اصحاب ایقان سرحلقهی اصحاب هدایت و ارشاد و پیش رو ناهجان منهج صواب و سداد، عمدهی ارباب سیر و سلوک، اصل اصیل سلسلهی جلیلهی سلاطین هدایت و ارشاد و سلوک، اصل اصیل سلسلهی جلیلهی سلاطین و ملوک، کاشف رموز حقایق، عارف اسرار دقایق، قدوة السالکین، زبدة الزاهدین، سلطان الاولیاء، برهان الاتقیاء، المؤید من ربه العلی، شاه صفی الدین اسحق الموسوی نور الله تعالی روحه و جعل رحیق الرضوان غبوقه و صبوحه حکه در دارالارشاد اردبیل واقع است، وقف صحیح شرعی لازم مؤبد و حبس صریح ملی جازم مخلد نمود که حافظی که به جهت تلاوت آن تعیین میشود در هر یک از طرفین روز یک جزو قرآنی را از روی آن در روضهی مقدسهی مطهرهی منورهی معطرهی علیهی اقدسیهی صفویه - حفت بالانوار القدسیه - تلاوت و ثواب آن را به روح پرفتوح آن بزرگوار هدایت نماید و هر یک از تالیان کلام ملک غفار و حفاظ کرام آن سرکار و سایر شیعیان امیرالمؤمنین و دوستدران معصومین - علیهمالسلام - که به آنجا وارد شوند و اراده کنند، از روی آن تلاوت نمایند و از آن روضهی مقدسه آن را بیرون نبرند.
وقفا صحیحا صریحا شرعیا لازما جازما ب
ؤبدا بتا بتلا بحیث لا یباع و لا یوهب و لا یرهن و لا یورث الی ان یرث الله تعالی الارض و من علیها و هو خیر الوارثین. و هر ساله مبلغ پنج تومان تبریزی از بابت موقوفات آن سرکار واقعه در دارالارشاد اردبیلی در وجه حافظ مزبور مقرر نمود که سال به سال متولی آنجا نقد کرده تسلیم حافظ مزبور نماید. و شغل حافظی آن را درین وقت به فضیلت و صلاحیت پناه، ورع و تقوا اشعار، ملامحمد زمان انصاری اردبیلی مرجوع، و شرط نمود که بعد از فوت مشارالیه یا عدم تمشی شغل مذکور از او، متولی آن سرکار ملاحظه نماید که درمیان اولاد صلاحیت پناه مزبور اگر کسی باشد که اهلیت حافظی مذکور داشته باشد، به جهت او تصدیق نماید و اگر اولاد حافظ مزبور هیچ یک قابلیت آن نداشته باشند یا منقرض شوند به دستور متولی آنجا هر کس را که مناسب داند و اهلیت این شغل را از جهت احوالش مشاهده نماید، تصدیق نماید که بر طبق تصدیق او به او مرجوع گردد. و بر هر تقدیر مبلغ مزبور را هر ساله واصل او سازند. تغییر دهنده به لعنت خدا و نفرین حضرت رسول (صلی الله علیه و سلم) و حضرات معصومین علیهم صلوت الله الملک الجبار گرفتار گردد. (فمن بدله بعد ما سمعه فانما اثمه علی الذین یبدلونه ان الله سمیع علیم) و ثواب این وقف را قربة الی الله تعالی به روح منور آن سلطا العارفین علیه رحمة الله الملک المبین هدیه نمود. امید که مقبول درگاه خداوند غفور شکور بوده، روح پاک آن شیخ بزرگوار از آن شاد و مسرور و این کمترین کلب آستان علی (علیهالسلام) از ثواب جمیل آن صاحب نصیب موفور گردد، بالنبی الذی جاء بالقرآن و آله الطاهرین سادات الانس و الجان. و کان تحریر ذلک فی شهر ربیع الثانی من شهور سنة اثنی و عشرین و مائة بعد الالف من الهجرة المقدسة علی مهاجرها آلاف صلوة و سلام و تحیة.
[سجع مهر:](بسم الله بنده شاه ولایت سلطان حسین)
و تولیت این وقف را قربة الی الله تعالی به روح منور آن سلطان العارفین - علیه رحمة الله الملک المبین - هدیه نمود امید که مقبول درگاه خداوند غفور شکور بوده روح پاک آن شیخ بزرگوار از آن شاد و مسرور، و این کمترین کلب آستان امیرالمؤمنین (علیهالسلام) از ثواب جمیل آن، صاحب نصیب موفور گردد بالنبی الذی جاء بالقرآن و آله الطاهرین سادات الانس و الجان و کان تحریر ذلک فی شهر ربیع الثانی من شهر سنه اثنی و عشرین و مائة بعد الالف[1122]من الهجرة المقدسه علی مهاجرها آلاف صلوة و سلام و تحیه.
[سجع مهر:](بسم الله بندهی شاه ولایت / سلطان حسین)
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد الله الذی وقف تلاوة کتابه الحمید و التدبر فی آیاته علی... العابد /... یوم الناس لرب العالمین و صلی الله علی اشرف الخلائق اجمعین سیدالانبیاء و المرسلین الواقف علی... /... السموات و الارضین و علی آله الطیبین الطاهرین المعصومین الموقوف علیهم الامانة الخلایق بطنا بعد بطن جدا بعد /... و بعد، فقد وقف المولی المعظم التقی النقی آقا محمد رفیع رفعه الله تعالی الی اعلی درجات الصالحین المتقین /... هذا الکتاب المتسطاب علی درجات الصالحین المتقین /.. هذا الکتاب المستطاب علی اولاد و اولاد... القراءة من المؤمنین ذکورهم و اناثهم /... الاخر ایام الدنیا من غیر و... اولادهم و ذکورا و اناثا... / کتبه الفقیر الحقیر المذنب محمد... العالم ورع تقی من المؤمنین و الحمد لله رب العالمین. تحریرا فی شهر رمضان المبارک من شهور سنة خمس و عشرین و مائه بعد الف 1125.
الحمد لله علی السرائر و الصلوة علی محمد (صلی الله علیه و سلم) خیر البریه و آله الذین... تحیه. اما بعد غرض از تحریر این سطور شرعیه آن است که علیا حضرت عصمت و عفت پناه صدرات و طهارت / دستگاه کربلایی شاهزاده وقف مؤبد و حبس مخلد نمود / این یک جلد کلام الله حمید را به جهت خود و به جهت / مرحمت و غفران پناه کربلای یارمحمد.
و تولیت آن مادام / الحیوة به اقل عباد و بعد از او بر کافهی مؤمنین و مؤمنات / که در آناء اللیل و اطراف النهار تلاوت نمایند و ثواب آن را به روح / پرفتوح ایشان عاید سازند. به شرطی که نفروشند و تقیه ننمایند / و گرو ندهند و خلاف کنندهی این قول به لعنت خدا و نفرین / محمد (صلی الله علیه و سلم) مع اهل بیتش گرفتار شوند. سنهی اربع و عشرین شهر / ذی القعدة الحرام من شهور سنة 1199.
[و در ذیل آن نوشته شده:]
و مخفی نماناد این وقف نامه عین عبارات وقفنامهی قدیمی است حرره تراب اقدام... احمد بن کربلایی ابوالحسن.
وقفنامهی قرآن به شمارهی موزهی 72 در صفحهی اول جزو پنجم
وقف نمود این جزو را آقا کاظم حداد الاصل معدانی[همدانی؟]هر شخصی این جزو را ببرد، به لعنت خدا و نفرین رسول[(صلی الله علیه و سلم)]گرفتار شود، سیزدهم ماه محرم الحرام سنه 1202.
الحمد لله الذی هو الواقف علی الضمائر، العالم علی السرائر / و الصلوة و السلام علی محمد المبعوث علی القبایل و العشایر. و بعد / وقف صحیح و صریح نمود اقل العباد سلیم خان حاکم ولایت شکی این کلام / مجید ربانی را نظر به حسن ارادت و خلوص به این آستانهی مقدسهی متبرکه به شرطی که / در این روضهی منوره یعنی دارالحفاظ تلاوت نموده از این آستانهی متبرکه / بیرون نبرند و ثواب آن به روح پرفتوح شیخ - علیه الرحمه - عاید گردد / و هر گاه از این آستانه بیرون برند شریک خون حضرت امام حسین (علیهالسلام) باشد. / وقفا صحیحا شرعیا مخلدا بحیث لا یباع و لا یوهب و لا یخرج من / هذه الروضة المطهرة سنه 1222.
[اثر مهر ناخواناست].
رقم کاتب همین نسخهی قرآن حاوی اطلاعات جالبی در رابطه با واقف یاد شده است: بحسب الامر بندگان ذیشأن خدایگان عالی جاه معلی جایگاه عظمت و حشمت آگاه / عدالتو جلالت دستگاه امیرالامراء[نونویس شده]العظام اعنی سلیم خان بیگلر / بیگی و صاحب اختیار الکاء شکی و شیروان - حفظهالله تعالی عن بلاء الدهر / و الدوران - بن عالی جاه معلی جایگاه غفران پناه رضوان آرامگاه / حسین خان مرحوم من نسل و اولاد عالی جاه چلبیخان مرحوم - طاب الله ثراه و جعل الجنة / مثواه امین - فی تاریخ شهر ربیع الاولی سنهی 1221 من الهجرة النبویة صلی الله علیه و آله و سلم. / علی ید حقیر کثیر العصیان قلیل الاحسان، ابراهیم بن مرحوم مغفور کاظم / گورانی من محال گنجه به اتمام رسید.
و تولیت آن را مفروض و مرجوع دانست به جمیع قراء / اثناعشریه. وقفا صحیحا شرعیا و کان ذلک فی شهر محرم الحرام سنه 1241.
بسم الله الرحمن الرحیم الحمد الله رب العالمین و الصلوة و السلام علی محمد و آله اجمعین الطاهرین
و بعد باعث بر تحریر مستطاب این کلمات شرعیة الدلالات آن است که بندگان حضرت مستطاب اشرف امجد ارفع اقدس. اسعد والا آقا نایب السلطنه امیرکبیر وزیر جنگ و نواب کامران میرزا (32)، دام ظله العالی، وقف مؤبد و حبس مخلد نمودند این یک مجلد کلام الله مجید را بر کافهی اهل قرائت از شیعهی اثنی عشری که در مقبرهی مرحمت و غفران پناه آقای فتح علی خان - رفع الله مکانه - تلاوت و قرائت نمایند و ثواب آن هدیه باشد به ارواح مطهر این و اولیاء و ائمهی هدی به جهت ارتفاع درجه و مقام و رفعت مرتبت مرحمت پناه آقای فتح علی خان، طاب ثراه.
و تولیت آن را مفروض نمودند به مدرس مدرسهی امام زادهی واجب التعظیم امامزاده زید (33) (علیهالسلام) واقعه در بحبوبهی شهر دار الخلافه طهران که آن هم از تعمیرات سرکار حضرت مستطاب امجد ارفع اقدس والد - مد ظله العالی - است و مقرر شد که کلام الله را از مقبرهی مزبوره خارج نکنند. و صیغهی وقف صحیح شرعی جاری شد و شرط وقف از قصد قربت و قبض و اقباض به عمل آمد. وقفا صحیحا شرعیا بحیث لا یباع و لا یوهب و لا یرهن فی غرهی رمضان مبارک 1308.
نام نیکو گر بماند ز آدمی به کزو ماند سرای زرنگار[صفحهی آخر مجلد دوم:]بحمد الله تعالی و منه و سعی و اهتمام گماشتگان نواب مستطاب اشرف امجد و الاحضرت ظل السلطان (34) - روحناه فداه - صورت اتمام پذیرفت که در تحت قبهی متبرکهی حضرت شاهزاده سلیمان - علیهالسلام - که / در قصبهی نراق مدفون است از عابرین و مترددین و نیکان و اخیار تلاوت نمایند. ثواب او را / به جهت سلامتی وجود کثیرالجود ملازمان حضرت والا، / - روحنا فداه - هدیه و قربت نمایند / به تاریخ ثانی عشر شهر ربیع الاولی مطابق یک هزار و سیصد و ده هجری علی مهاجرها الف تحیة و الاکرام.
[در حاشیهی صفحه:]
مخفی نماند که قرآن این نصف با نصفهی اول وقف بر مقبرهی سلیمان بوده، زمان مصطفی قلی خان علیه ما عیه سوزانیدند گماشتگان آن ملعون، بعد سنهی یک هزار و سیصد و ده صحافی شد تا واضح باشد.
وقف نامه ی قرآن به شماره ی موزه ی 4302
وقف مؤبد شرعی نمود یک نفر شخص مؤمن، به ارواح جمیع مؤمنین و مؤمنات / و مسلمین و مسلمات و به ارواح والدین خود و ضمنا شرط شرعی نموده است / که این یک جلد کلام الله در بقعهی متبرکهی جناب شیخ صفی الدین / - علیه الرحمه - مانده، در آنجا قرائت نمایند. تاریخ دهم شهر شعبان المعظم 1337.
میراث جاویدان
نویسنده: قدیر افروند
*این مقاله در تاریخ 1403/2/4 بروز رسانی شد.
این سنت، خاصه در ایران در طول تاریخ حیات درخشان اسلامیاش رایج و متداول بوده است. کهنترین نسخهی قرآنی موقوفی دنیای اسلام، متعلق به قرن دوم هجری و متعلق به جامع کتابخانهی خدیوی مصر است .
که در سال 168 هجری در جامع عتیق فسطاط وقف شده است. دومین قرآن از این نظر، به خط کوفی اولیه و در زمان حکمرانی امجور (264 - 265 ه) در دمشق وقف گردیده است (1)
سومین نمونه، قرآن کوچکی است بر پوست که E.D.ROSS آن در 1920 میلادی در تونس دیده و دارای وقف نامهای به تاریخ 275 هجری بوده است. چهارمین قرآن در کتابخانهی مورگان نیویورک به شمارهی 217M موجود است .
که به خط کوفی و دارای وقف نامهای از سوی «عبدالمنعم» بر مسجد بزرگ دمشق می باشد. در پیشانی صفحات این قرآن عبارت «حبس الله» نوشته شده است (2)
ترجمهی متن این وقفنامه به این شرح است: عبدالمنعم بن احمد این اجزا را که بالغ بر سی است وقف مسجد جامع اموی دمشق کرد. به امید اجر و قبول خداوند، در ماه ذی القعده 298 (3)
قرآن دیگری به شمارهی 336 نسخ عربی موجود در کتابخانهی ملی پاریس به خط کوفی اولیه و به سال 329 هجری در مسجد جامع فسطاط وقف شده است (4)
کهنترین قرآن موقوفی ایران، از قرن چهارم هجری و به شمارهی 3004 موزهی قرآن و نفائس آستان قدس رضوی (علیهالسلام) به خط کوفی ایرانی است. وقف نامهی آن به این شرح میباشد:
سبل و وقف هذا الجامع ابوالقسم علی بن ناصرالدولة بن الحسن محمد بن ابراهیم بن سیمجور علی قبر الامام ابی الحسن علی بن موسی الرضا صلوات الله علیه فی المشهده بطوس طلبا لثواب الله عزوجل... تقبل الله تعالی ذلک منه و ذلک... سنه ثلث و ثمنین و ثلثمائه[383 هجری](5)
قرآنهای خطی موجود در بخش اسلای موزهی ملی ایران که در این مقاله از حیث وقفنامه مورد بررسی قرار میگیرند، از جمله نفیسترین مجموعههای نسخههای خطی قرآنی به شمار میآیند. این قرآنها عمدتا بر مساجد، مقابر و اماکن متبرکه وقف شدهاند.
از آنجا که بیشتر این مجموعه از بقعهی شیخ صفیالدین اردبیلی به این موزه منتقل شده است، بیشتر این قرآنها موقوفه ی این بقعه بودهاند. مجموع وقف نامههای مورد بحث 48 مورد است.
از 43 موردی که در آنها «موقوف علیه» قید شده، 25 مورد وقف بر بقعهی شیخ صفی، 6 مورد بر مقابر دیگر، 3 مورد بر مساجد، 4 مورد وقف بر «اهل قریه»، 2 مورد وقف بر اولاد (وقف خاص) و 3 مورد وقف عام میباشد. .
از 40 وقفنامهی دارای نام واقف، 22 مورد مربوط به شاهان، شاهزادگان، وزرا، امرا و بزرگان و 18 مورد مربوط به افراد عامی است. از 6 وقفنامهی مربوط به زنان، 4 مورد مربوط به خاندان شاهی و اشراف میباشد.
کهنترین وقفنامه (ش 1) در میان قرآنهای خطی این مجموعه از قرآنی به خط کوفی ایرانی است که بر مشهد ابیمنصور شیرافروز بن بندار الخاص در شهر بسطام وقف شده است. متأسفانه وقفنامه بدون تاریخ است ولی با توجه به نوع خط و شیوهی نگارش آن و نیز شیوهی کتابت قرآن، احتمالا متعلق به قرن 6 هجری است.
پس از آن کهنترین قرآن وقفی تاریخ دار، به تاریخ 654 هجری به وسیلهی ابوالفتح محمد بن شمسالدین مطهر بر تربت شیخ احمد جامی وقف شده است. جدیدترین آنها نیز قرآنی است که به سال 1337 هجری بر بقعهی شیخ صفی الدین وقف شده است.
یکی از قرآنهای مورد بحث بر مقبرهای خارج از ایران وقف شده، 2 مورد نیز توسط واقفان غیرایرانی بر بقعهی شیخ صفی وقف شدهاند که عبارتند از:
قرآن شمارهی 3 بر ضریح شاهزاده شیخ علی در بغداد و قرآن های شمارهی 18 و 28 که به ترتیب توسط شاه محمد همایون بن ظهیرالدین محمد بابر به سال 952 هجری و مصطفی پاشا ولد اوزون احمد، والی عثمانی بغداد به سال[؟]101 هجری.
با بررسی دقیق این وقف نامهها، اجزا، اصول، ویژگیها و مشخصاتی استخراج و طبقهبندی شده که عموم وقف نامه دارای آن اصول و مراتب هستند و یا میتوانند باشند،
چنانکه میدانیم وقفنامه، سند یا قبالهای است که در آن صیغه ی وقف عموما با ذکر نام واقف، املاک و اموال وقفی، محل و موقعیت موقوف علیه، چگونی و موارد مصارف، نام متولی و ترتیب تولیت با قید لفظ «وقف» و یا الفاظ هم معنی با آن منعقد میشود.
اکثر وقفنامهها مفصل و عموما در هر یک از مراتبی که به توضیح آنها میپردازیم، دارای تفصیل و تکلف خاص صاحبان سخن میباشند.
وقفنامههای مورد بحث، هم با فارسی و هم به عربی نوشته شدهاند. و معمولا شامل این موارد و مراتب هستند:
1. عبارت «بسمله» و یا کلمات و عبارات مطلع و سرآغاز وقفنامه، نظیر: بسمالله تعالی جل شأنه، هو، هوهو، الهی، هو الواقف، هو المعبود، هو الواقف علی السرائر.
2. خطبهی «تحمیدیه» و «تصلیه» شامل عباراتی در حمد و ثنای خداوند متعال و صلوات بر رسول خدا (صلی الله علیه و سلم) و معصومین علیهم السلام و در بعضی تنها به حمد خداوند (تحمیدیه) بسنده شده .
و در برخی دیگر علاوه بر آن به سلام و صلوات بر حضرت رسول (صلی الله علیه و سلم) و آل مکرمش (ش 11، 7 و 12) و یا «عترت» (ش 15) چهارده معصوم (ش 1) آل و خلفا و انصار و اولیا (ش 2) میپردازند.
3. معمولا بعد از خطبه، الفاظی با عنوان «بعدیه» و یا الفاظ و عباراتی جز آن مابین خطبه و آغاز صیغهی وقف قرار میگیرد مانند «بعد»، «و بعد»، «اما بعد»، «بعده»، و «بعد هذا» «لهذا» و «بنابراین مقدمه» میآید.
4. لفظ صریح «وقف» در صیغههای مختلف نظیر وقف، وقف، وقفت، قد (فقد) وقف، اوقفنا و یا الفاظ قرینه مانند «وقف و حبس و سبل و تصدق» و در وقفنامههای فارسی «وقف کرد» و «وقف نمود و تصدق نمود» آورده میشود.
5. «موقوفه» در وقف نامههای مورد بحث، قرآن است و از آنجا که قرآن کریم دارای تقسیمات متعددی است، معمولا با همان اقسام نیز در این وقفنامهها مورد اشاره قرار گرفتهاند. قرآن کریم دارای 30 جزو و 120 حزب و سابقا نیز
بنا به نیاز و ضرورتهای مورد توجه قاریان و حافظان دارای تقسیمات «نصف القرآن»، اثلاث، ارباع، اخماس، اسداس و اسباع بوده است. برخی مصاحف نیز در 60 پاره میباشند.
برخی از صفات و اسمای قرآن کریم که در وقفنامهها به کار رفتهاند عبارتند از: المقدس، المطهر، المنیف، المجید، الفرقان، الحمید، مصحف الکریم، القرآن العظیم، الکلام القدیم، الکتاب الکریم، جامع الکلم، الوثیق، قرآن سبحانی، کلام ربانی، کلام ملک علام و...
6. برخی از وقفنامهها دارای عباراتی متضمن شرایط کلی وقف هستند مانند مشتملا علی الشرایط و الارکان خالیا عن المفاسد (ش 12) و یا مستجمعا للشرایط الصحة الارکان، خالیا عما موجب البطلان (ش 37)،
ولی عموما بعد از ذکر نام موقوفه، صفاتی در توصیف و تحکیم وقف به کار می رود مانند وقفا صحیحا مؤبدا شرعیا مخلدا، حبسا مرضیا ملیا عاما لازما جازما و سمعیا... (ش 2 و 7.) 21.
«واقف» یا به صورت ضمیر مستتر در صیغههای مختلف فعل «وقف» مورد اشاره قرار میگیر و یا با اسم و القاب ذکر میشود. و معمولا شامل سه جزی صفات و القاب، اسم واقف،
نام پدر و احیانا جد و نیای وی و در انتها ادعیهای در وجه واقف. برخی از این عبارات بسیار مفصل میباشند، خاصه در توصیف صفات و القاب شاهان و بزرگان که معمولا بسیار اغراق میشود نظیر وقفنامهی ش 16 که عبارات توصیف صفات و القاب شاه طهماسب صفوی در آن به این عبارت است:
«اعلی حضرة السلطان المعظم الخاقان الاعدل الافخم، مالک رقاب الامم، مولی الخواقین العرب و العجم، سید الملوک و السلاطین، ظل الله فی الارضین، حافظ بلاد الله، الغازی فی سبیل الله، المؤمن بامر الله، المحکم بحکم الله، الموفق بتوفیق الله، الملک المستعان،
ابوالمظفر شاه طهماسب بهادرخان - خلد الله تعالی ملکه و سلطانه و افاض الله علی العالمین عدله و احسانه».
در مقابل این نمونه که متضمن علو در صفات و تعریف و تعظیم است، برخی دیگر حاکی از نهایت تواضع و شکستهنفسی و ابراز ارادت به بزرگان دین و... (حتی در مورد شاهان) واقف هستند. مانند (ش 19) تراب عتبه رضوی درویش صفوی حسنی. یا: (ش 35)
کلب آستانهی علی بن ابیطالب علیهالسلام عباس الصفوی الحسینی. در نمونهای نیز واقف در کمال سادگی خود را به عنوان «یک نفر شخص مؤمن» (ش 8) معرفی میکند.
8. «موقوف علیه» در رابطه با وقف نامههای مورد بحث چند نوع میباشد:
1. وقف عام، مانند (ش 3) علی طلبة العلم و حفظه، (ش 5) فی سبیل المنتفعین لها، (ش 7) علی الصادرین و الواردین و القراء من ابواب البر المقصودیة المتبرکه. (ش 27)
علی عامة القراء و حفظة القرآن و به فارسی (ش 32) بر کافهی مؤمنین و مؤمنات که قادر بر تلاوت قرآن و قرائت آن باشند.
2. وقف خاص که وقف بر اولاد و یا افراد خانواده، یا یک یا چند نفر از علما و فقها میباشند. (مانند ش 32).
3. وقف نیمه ی عمومی (شبه عام) که وقف بر:
الف. طبقه و گروهی خاص مانند گروه فقها، محدثان، طلاب علوم دینی، پزشکان و علمای مذهب خاص میگردد مانند (ش 46) «بر کافهی اهل قرائت از شیعهی اثنی عشریه».
ب. مکان خاص مانند (ش 1) علی مشهد الکیا العمید...، (ش 12) للحظیرة المبارکة... الصفویه.
9. هدف از وقف، در مورد مصاحف وقفی بنابر فرهنگ و سنت، نسخهبرداری از آن (برای انتشار قرآن کریم) و تلاوت و قرائت و ختم قرآن بر مقابر درگذشتگان جهت بهره وری معنوی و اخروی واقف و در گذشتگان جهت بهره وری معنوی و اخروی واقف و درگذشتگان مورد نظرش می باشد.
مانند (ش 5) ان یذکر الواقف عند قرائتها و لا ینساه من صالح دعائه. (ش 15) یتلوا منه آناء اللیل و ساعات النهار کل من یرید من الساکنین (ش 2)
لیقرأ فیه و نسخ عنه، و به فارسی (ش 4) تا حفاظ و قراء بر سر ضریح منور و مشهد... تلاوت کنند و ختم فرمایند و واقف مؤمی الیه را به دعای خیر یادداشت نمایند.
10. شروط وقف: معمولا واقف شرط یا شروطی را در وقف نامه ذکر کرده و استفاده کنندگان را به رعایت آنها ملزم مینمایند. برخی با کلمهی «بحیث» و بعضی نیز با صیغههای مختلف «شرط» قیود و الزامات استفاده از قرآن موقوفی را ذکر میکنند.
معمولا شروط وقف عبارتند از: لایعار (عاریه داده نشود) لا یباع (خردی و فروش نشود)، لا یوهب (هدیه داده نشود)، لا یتلف (از بین نبرند)، لا یتملک یا لا یملک (به ملکیت در نیاورند)، لا یتصرف (کسی آن را تصرف نکند)، لا یخرج و لا ینقل[از حوزهی وقف]بیرون برده نشود...».
و عباراتی چون: (ش 2) یتحفظ منه و لا یحل لا حد ان یخرج من المشهد...، لا یوهب و لا یباع و...، و ان لا یعاد و لا یرهن (ش 16) و قد شرط اعلی حضرة الخاقان الواقف بان لا یخرج... لا یباع و لا یوهب و لا یرهن. و به فارسی (ش 28) مشروب بر آنکه از روضهی مطهره بیرون نبرند (ش 46). و مقرر شد که کلام الله را از مقبرهی مزبوره خارج نکنند (ش 41) بشرطی که نفروشند و تقیه ننمایند و گرو ندهند.
11. «تعیین قاری و تالی» قرآن، در بعضی از مشاهد و مقابر و بقاع متبرکه فرد یا افرادی در شغل «حافظی» قرآن در روز به تلاوت و قرائت قرآن کریم بر مزار درگذشتگان میپرداختهاند و خاصه در مورد قرآنهای موقوفی مشاهده شده که در برخی وقفنامهها، فردی برای تلاوت آن قرآن تعیین گردیده /
و قید شده که هر روز چه مقدار از قرآن را بر مزار تلاوت نمایند تا ثواب آن به روح صاحب مزار برسد. و برای و مبلغی به عنوان حق الزحمه تعیین شده است. مانند «هر ساله مبلغ پنج تومان تبریزی از بابت موقوفات آن سرکار واقعه در دارالارشاد اردبیل در وجه حافظ مزبور مقرر نمود که سال به سال متولی آنجا نقد کرده تسلیم حافظ مزبور نماید و شغل حافظی را در این وقت به فضیلت و صلاحیت پناه، ورع و تقوی شعار ملامحمد زمان انصاری اردبیلی مرجوع؛ و شرط نمود که...» (ش 38).
12. «تولیت موقوفه» در عموم موارد نظارت بر وقف و تولیت آن «مطلق» گذارده شده است. یعنی کسی را تعیین نمیکنند در این صورت نظارت با حاکم شرع است ولی در مواردی نیز واقف تولیت موقوفه را خود و یا اولاد و اخلاف و...
یا فرد معینی قرار میدهد و ضمنا برای تداوم و یا انتقال تولیت نیز شروطی ذکر میشود. نظیر: (ش 28) اختار التولیته العبد المذنب...
محمد سلیم بن فضل الله الاردبیلی (ش 32)[و تولیت آن]مادام الحیاة به نفس خود واقف و بعد انقراض واقف به اولاد ذکور مرحوم به شرط القابلیت و القرائت نسل اندر نسل و بعد انقراضهم... به طایفه و بنی اعمام واقف. (ش 41)
تولیت آن مادام الحیوة به اقل عباد و بعد از او بر کافهی مؤمنین و مؤمنات که در آناء اللیل و اطراف النهار تلاوت نمایند.
13. در پایان وقف نامهها معمولا ادعیهای متضمن تقاضای قبول این خیر شرعی (وقف) در پیشگاه حق و تقرب به او و طلب اجر و ثواب اخروی و آمرزش و... از خداوند متعال ذکر میشود. مانند (ش 4)
تقبل منه بقبول حسن و زکیه و ضعفه اضعافا مضاعفة و ضاعف سایر حسناته و تجاوز عما اقترح عن سیاته (ش 38)
ثوابا لمرضاته و خیرالدرجاته (ش 6) حبسة لله تعالی و ابتغاء لمرضاته، و به فارسی (ش 38) امید که مقبول درگاه خداوند غفور و شکور بوده و روح پاک آن شیخ بزرگوار از آن شاد و مسرور این کمترین کلب آستان امیرالمؤمنین از ثواب جمیل آن صاحب نصیب موفور گردد.
14. «لعنت نامه»: عموما وقف نامهها دارای ادعیهای در لعن و نفرین تغییر دهندگان شروط و موارد وقف یا ناقضان آنها می باشند. عمدتا نیز به این آیهی شریفه تمسک میجویند که میفرماید: (فمن بدله بعد ما سمعه فانما اثمه علی الذین یبدلونه ان الله سمیع علیم).
(یعنی پس هرگاه کسی پس از شنیدن وصیت آن را تغییر دهد و (به منافع اشخاص) برخلاف حقیقت رفتار کند گناه این کار بر آنهاست که عمل به خلاف وصیت کند و خداوند به هر چیز که خلق گویند و کنند شنوا و داناست) (آیهی 181)
سورهی مبارکهی بقره) سایر عبارات مانند: (ش 28) فعلیه لعنة الله و الملائکة اجمعین (ش 3) من عاد ذلک اوشاء منه او قصر فی حفظه فمن تولاه فقد باء بغضب من الله.
در مورد لعنت نامههای فارسی عموما عباراتی نظیر: «لعنت خدا و نفرین ملائکه (ش 26) لعنت خدا و رسول (صلی الله علیه و سلم) (ش 33)، نفرین رسول و ائمهی هدی (ش 35) و خاصه در مورد شیعیان (واقفان) مهمترین و رایجترین عبارات، «شریک خون حضرت امام حسین (علیهالسلام) باشد». (ش 43 و 44 و 35).
15. «شهادت نامه» برخی از وقفنامهها دارای «رقم» و گواهی ناظران و شاهدان میباشند. که نمونهای از آن در وقفنامهی شمارهی 24 در پایان وقفنامه به این شرح آمده: «شهد بما فیه منشی هذه الکلمات الطیبات قاسم بن حسین المدرس الخلخالی».
16. «تاریخ تحریر» معمولا با عباراتی مانند: (ش 6 و 7) جری ذلک فی.. (ش 12) ذالک فی...، (ش 4) و کان ذالک فی...، (ش 19) تحریرا فی...، (ش 8) فی تاریخ (ش 3) کتب فی... و به فارسی نظیر در تاریخ... وبتاریخ... آغاز می شود.
پس از این عبارات تاریخ تحریر به عربی و یا به فارسی با روز، ماه و سال شروع میشود. ماههای قمری دارای صفاتی هستند که معمولا با همانها استفاده میشوند صفات ماهها که عموما در وقفنامهها و مکاتبات به کار میروند، عبارتند از:
1. محرم الحرام، ذی القعدة الحرام، ذی الحجة الحرام؛ 2. صفر ختمه بالخیر، صفر المظفر، صفر مختتم بالنجح و الظفر؛ 3. رجب المرجب، رجب الاصب، رجب الاصم؛ 4. رمضان المبارک، الشهر المبارک؛ 5. شعبان المعظم؛ 6. شوال المکرم (6)
معمولا برای برخی روزهای ماه نیز اسمهای خاص مصطلح بوده است نظیر: روز اول ماه «غره»، نیمهی ماه «منتصف»، روز آخر ماه «سلخ» و «مختتم».
بعد از ذکر روز و ماه، سال تحریر به حروف و یا عدد بعد از کلمهی «سنه» نوشته میشود.
17. رقم «محرر» یا «کاتب»: نام نگارندهی وقفنامه در انتهای آن معمولا با صفاتی متضمن تواضع و شکسته نفسی وی و پس از آن نام محرر آورده میشود. در پایان دعای خیری در وجه او. و معمولا با عباراتی نظیر: حرره...، علی
ید کاتب...، و کتب... میآید. نمونه: حرره الفقیر الی الله الغنی، ابوالفضل محمود بن حاکم اوحدبن ابوالقاسم البوزجانی ثم الجامی اصلح الله و ما فسد من عمله و انجح ما کسد من امله (ش 2).
18. «سجع مهر»: بعضا اثر مهریا مهرهایی نیز در پایان و یا حواشی وقفنامههای این مجموعه دیده میشود که مربوط به واقف، محرر و یا شاهدان وقف میباشد.
نمونهی (ش 19) شجع مهر محرر: «عبده الراجی محمد قاسم».
وقف نامهی قرآن به خط کوفی ایرانی، بدون تاریخ احتمالا متعلق به قرن پنجم یا اوایل قرن ششم هجری به شمارهی موزه 4305
وقف نامهی قرآن به خط کوفی ایرانی، بدون تاریخ احتمالا متعلق به قرن پنجم یا اوایل قرن ششم هجری به شمارهی موزه 4305
وقف علی مشهد الکیا العمید(7) (8) ابی منصور شیرافروزبن بندار الخاص (9) - رحمة الله علیه و غفرله - وقفا صحیحا مؤبدا یقرء منه فی خانکاهه و المسجد الذی بناه علی رأس تربت شیخ الزاهد ابی یزید البسطامی (10) - قدس الله روحه - لا یعار و لا یباع و لا یوهب و لا یورث و لا یتلف الی ان یرث الله تعالی الارض و من علیها و هو خیرالوارثین (11)
وقف نامه ی قرآن با ترجمه و تفسیر در چهار مجلد به شمارهی موزه 3499 - 3496 - 3507 - 3500
وقفنامه ی قرآن با ترجمه و تفسیر در چهار مجلد به شمارهی موزه 3499 - 3496 - 3507 - 3500
هو المعبود (12)
الحمدلله منور القلوب العارفین بآثار انوار نجوم هدایته مزین بساتین الذین بازهار انوار / عنایته الذی شده فی بوادی ایادی رأفته الدانی و القاصی... رحمته العابد و العاصی / و غرق فی غمار بحارالوهیته العالم و العارف و عجز عن درک... ربوبیه النا... / خلق العقول النفوس النفایس عقالا عقیلا و جعل القرآن لسلوک محجة الصواب حجة و دلیلا / ثم من الصلاة اصفاها و من التحیه اضفاها علی رسوله الصفی و نبیه الوصی نبیا عربی اللسان واضح البیان / و علی آله و خلفائه و انصاره و اولیائه. و بعد فهذا ما وقف و حبس و سبل و تصدق الامام / المحقق الهمام المدقق، شیخ الاسلام، مقتدی الانام، عمدة الایام، مقبول الطوائف، مجمع اللطائف، / سالک طرائق الحقائق، مرکز دوائر الخلائق، ابوالفتح محمد بن شیخ الاسلام صدر الاعالی ابی المعالی / شمس الدین المطهر بن شیخ الاسلام حجة الحق علی الخلق داعی الخلق الی الحق لطیف صنع رب العالمین، / احمد بن ابی الحسن النامقی (13) الجامی - زاده الله توفیقا و تحقیقا مما فی یده (من خالص ملکه مجلد شمارهی 3507)[هذا المجلد من القر]آن العظیم و الکتاب الکریم / مع ثلاثه ارباعه الآخر فی ثلاث مجلدات کما یأتی علی عنوان کل مجلد منها هذه الوثیقه و هو ربع / من جامع جوامع الکلام علی شریف مشهد جده و هو شیخ الاسلام، حجة الحق علی الخلق، داعی الخلق الی الحق، / احمد بن ابی الحسن النامقی الجامی (14) و هو مشهد مشهور بقریة معدآباد السفلی من ناحیة جام، احدی[نواحی]نیشابور سلکا (سلوکا - در مجلد شمارهی 3500) علی سنن همته الرفیعه العلیه و سلکا (جریا - در مجلد شمارهی 3500) علی سنن عقیدته النقیه الرضیه. و الشرط[فیه]انه یوضع فی موضع من هذا المشهد / یصلح لوضعه فیه لیقرا فیه و نسخ عنه و یتحفظ منه و لا یحل لا حد ان یخرج به من المشهد هذا / ای من کان و علی ایة حال کان (و وقف ایضا صندوقة الموضوع فیه معه - در مجلد شمارهی 3507) وقفا صحیحا شرعیا و حبسا صریحا مرضیا لا یوهب و لا یباع و لا یعار و لا / یتملک و لا یتصرف فیه تصرفا یخرجه لزیادة درجاته و استدامة لآثار برکاته / و قد اتصل بهذا الوقف حکم حاکم ینفذ حکمه و قضاؤه شرعا و ذالک / بتاریخ شهرالله الحرام رجب (هذا بتاریخ الشهر مبارک رمضان - در مجلد 3507) سنه اربع و خمسین و ستمائه[654 ه ق]/ حرره الفقیر الی الله الغنی (ابوالفضل - در مجلد شمارهی 3499) محمود بن حاکم اوحد (بن ابوالقاسم - در مجلد شمارهی 3499) (محمود بن حاکمبن ابی القاسم - درمجلد شمارهی 3507) البوزجانی ثم الجامی، الصلح الله ما فسد من عمله و انجح ما کسد من امله، بتاریخ 654.
وقف نامهی قرآن به شماره ی موزه ی 9230
هو وقفت هذا الجزو و ما بعده من اجزاء ثلثین طلبا للفوز العظیم فی یوم الحساب و رغبة فی ما عندالله سبحانه و تعالی من حسن الثواب الخاتون المعظمة المستورة المکرمه باسراع الخیرات ملکه الملکات نتیجة العلی و السعادات عصمة الدنیا و الدین خواندگار (به قلم زر) بنت الدستور الاعظم الاعدل الاکرم ذی الفتوة و المروة، السعید المرحوم امیر عبدالملک - نورالله مضجعه و رفع الله تعالی فی معارج القبول صالح اعمالها و بلغها من سعادتی الدارین نهایة آمالها - علی طلبة العلم و حفظة الضریح الشریف السلطان بن السلطان شهید السعید المغفور المبرور شاهزاده شیخ علی (15) - طاب مثواه - بمدینه السلام بغداد بقرب مشهد الامام الاعظم ابیحنیفه - رضی الله عنه - وقفا صحیحا شرعیا مخلدا مؤبدا لا یباع و لا یوهب و لا یورث الی ان یرث الله الارض و من علیها و هو خیر الوارثین و شرطتان یکون فی المدرسة الشریف التی انشأتها بشرق بغداد و ان لا یعار و لا یرهن علی قیمته فمن عاد ذلک او شاء منه او قصر فی حفظه فمن تولاه فقد باء بغضب من الله؛ (فمن بدله بعد ما سمعه فانما اثمه علی الذین یبدلونه ان الله سمیع علیم) و کتب فی عشر ذی الحجة سنه 787.
وقف نامه ی جزو قرآن به شمارهی موزه 9220
بسم الله الرحمن الرحیمالحمد الله الذی تنزه بسموه سر مدیته عن وصمت العلایق و تقدس بعلو صمدیته عن صدمت العوایق انزل القرآن الذی لا یأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه کلاما مؤلفا منظما و نزله بحسب المصالح منهما و هو ناطق شرعیه به دین الادیان و توفیق الواثق لیلا ینطمس انوار الحقایق و لا یندرس آثارها بین الخلایق و الصلوة و السلام علی رسوله محمد الذی اجاء به یاراة الحقایق صلی الله علیه و اصحابه الماشفین الدقائق.
و بعد، بد[ان]که بهترین خزینه که اصحاب دولت و نیکوترین ذخیره[ه]که ارباب مکنت ز برای صلاح روز معاد و فلاح یوم تناد ادخار و اقتنا کنند، صدقهی جاریه و عارفهی باقیه تواند بود کما قال النبی - علیهالسلام - «اذا مات الانسان انقطع عمله الا عن ثلاثه، صدقة جاریة او علم ینتفع به او ولد صالح یدعو الا عن ثلاثه، صدقة جاریة او علم ینتفع به او ولد صالح یدعو له بالخیرات» آثار انوار آن بر صحیفهی روزگار و بر دیباچهی لیل و نهار باقی ماند. بنابراین مقدمه بندگی امیرکبیر المستغنی شرایف القابه عن التفسیر و التعبیر، سیف الحق و الدولة ساسان بن الملک المرحوم شرف الدوله (16) - خلد الله تعالی سلطانه و اوضح برهانه و افاض علی العالمین بره و احسانه - وقف کرد و تصدق نمود این مصحف مجید را که هر جزیی از اجزاء سیگانهی او موصوف است به (تنزیل من حکیم علیم) بر حظیرهی مقدسه افضل المشایخ المتأخرین قطب السالکین فخر الناسکین شیخ صدرالملة و الحق و الدنیا و الدین - خلدت میامن انفاسه الشریفة الی یوم الدین - تا مثوبت آن به ایام دولت امیر مشارالیه و ایام دولت فرزند دلبند او و به روح اسلاف او متواصل و متلاحق گردد و سبب نجات او باشد (یوم لا ینفع مال و لا بنون) وقف صحیح شرعی و خیر صریح سمعی الله تعالی الی ان یرث الله الارض و من علیها تا حفاظ و قراء بر سر ضریح منور و مشهد مطهر و مرقد معطر مغفور و فی، شیخ صفی - طاب ثراه و جعل بحبوحة الجنان مأواه - تلاوت کنند و ختم فرمایند. و واقف مؤمی الیه را به دعاء خیر یادداشت نمایند. ثم علی قراء اهل السنه. اللهم تقبل منه بقبول حسن و زکیة و ضعفه اضعافا مضاعفة و ضاعف سایر حسناته و تجاوز عمات اقترح عن سیئاته. و کان ذلک فی مختتم صفر بالنجح و الظفر فی سنة احدی[در یکی از اجزای «اثنی»]و تسعین و سبعمائه و السلام.
وقف نامه ی جزو قرآن به شمارهی موزهی 3606
وقف هذا الجزء مع اخواته السبعة و العشرین من الکلام القدیم و القرآن العظیم، العبد الراجی برحمة الملک الهادی الحاج احمد بن الحاج ابیبکر بن پیره توکلی الاردبیلی؛ تقبل الله منه و وفقه لمرضاته. وقفا صحیحا شرعیا و حبسا صریحا سمیعا مؤبدا مخلدا فی الاول جمادی الاولی سنة ثلث و تسعین و سبعمائه[793 ه ق]فی سبیل المنتفعین لها ان یذکر الواقف عند قرائتها و لا ینساه من صالح دعائه و الحمدلله اولا و آخرا و باطنا و ظاهرا رحم الله لقاریه و لواقفه و لکاتبه و لمن سعی فیه دعا لهم بالرحمة.
وقف نامهی جزو قرآن به شمارهی ردیف 54
برای ارجاع به قرآنهایی که در گنجینهی موزهی ملی نگهداری شده و شمارهی بخش ندارند از شمارهی برچسب آنها (شمارهی ردیف) استفاده شده است.
وقف هذه الجزء مع الاجزاء الثلثین... بن محمود، علی اولاده الذکور وقفا صحیحا شرعیا بحیث لایباع و لا یوهب و لا یتصرف فیه حسبة لله تعالی و ابتغاء لمرضاته و جری ذلک فی سابع عشر من رجب سنه 834.
وقف نامه ی جزو قرآن به شمارهی موزهی 9233
الحمد لله الواقف علی الضمایر المطلع علی السرائر و الصلوة علی محمد و آله اجمعین
و بعد فالموجب لترحیر هذا المسطور انه وقفت علیا حضرة الملکیة الحسبیة النسبیة، ملکة الملکات، ملکیة الذات و الصفات، تاج العلی و السعادات، بقیة اعاظم السلاطین، نتیجة افاخم الخواقین، مخلوق النساء المطهرات مرجعتا لخواتین المخدرات شاه زنان بیگم، الغالب علی اسمها الشریفة شاه آقا بنت عالی حضرة السلطان السعید الخاقان العمید سلطان سلاطین زمانه، برهان خواقین اوانه، السلطان الشریفه شاه آقا بنت عالی حضرة السلطان السعید الخاقان العمید سلطان سلاطین زمانه، برهان خواقین اوانه، السلطان حسین بهادرخان بن عالی حضرت السلطان علی البایندری (17) - ابدت ظلال سلطنتها و قدس روح آبائها العظام و اجدادها الکرام - هذا الجزو من اجزاء الثلثین من القرآن العظیم مع المسجد و المزار و الزاویة الوقعات داخل تبریز بدرب جدید فی محلة...... عن التحدید و التوصیف لغایة الشهرة لیقرأ فیها منه الا لیعادلها ملاء للثواب العظیم و الاجر الجزیل من الملک الجلیل شرطت ان یحفظ الاجزاء فی المزار المذکور. (فمن بدله بعد ما سمعه فانما اثمه علی الذین یبدلونه ان الله سمیع علیم) و جری ذلک فی تاسع
عشر شهر ذی الحجة سنة ست و تسعمائه[906 ه ق]و الحمدلله... و الصلوة و السلام علی محمد و آله اجمعین.
وقف نامه ی جزو قرآن به شمارهی ردیف 21
وقف صحیحهذا ما وقف الصالح الشاب الاعز / عبدالملک بن شیخ احمد المغفور / المرحوم... خیری از برای / آن روز (یوم لا ینفع مال و لا / بنون الا من اتی الله بقلب سلیم) (18) / فی تاریخ سنه خمس عشر و تسعمائه[915 ه].
وقفنامهی جزو قرآن به شمارهی ردیف 24 در هامش صفحهی آخر جزو 12
وقف قریهی کلخوران (19) به تاریخ سنهی اثنی عشرین و تسعمائه[922 ه].
وقف نامهی قرآن به شمارهی موزهی 4283
هودر تاریخ جمادی الاول سنهی 946 نواب کامکار سپهر رفعت فلک اقتدار گردون بسطت کیوان وقار، جهانبانی، خدایگانی، کشورستانی ابوالفتح بهرام میرزا (20) - خلد الله تعالی ظلال... علی کافة العالمین - این مصحف مجید را از خالص مال خود بر روضهی مقدسهی منورهی صفویه - بالانوار القدسیه - وقف صحیح شرعی مخلد تقربا الی الله و طلبا لمرضاته، کرد. تقبل الله تعالی منه بمحمد و آله.
[سجع مهر:](العبد المتوکل علی الله الغنی بهرام میرزا)
وقف نامهی قرآن به شماره ی موزه ی ؟
الحمد لله الذی انزل الفرقان من السماء الی الارض رحمة للعالمین و الصلوة و السلم علی محمد و آله اجمعین. و بعد فقد وقف هذا المصحف المقدس علی الحظیرة المبارکة الصفویة - حفت بالانوار الربانیة - الواقعة بدارالارشاد اردبیل - تشرفها الله تعالی ساکنیها بسواء السبیل - العبد المحتاج الی رحمة الله الغنی بهرام بن اسمعیل الصفوی الحسینی وقفا صحیحا شرعیا مشتملا علی الشرائط و الارکان خالیا عن المفاسد و البطلان تقربا الی الله تعالی و طلبا لمرضاته فی شهور سنة 946.
وقف نامه ی قرآن به شمارهی موزهی 4304
بسم الله الرحمن الرحیمالحمد لله الذی انزل القرآن من السماء الی الارض رحمة للعالمین و جعل الفرقان مرشدا و هادیا للمتقین و الصلوة السلام علی رسول انزل علیه الکتاب و اوتی الحکمة و فصل الخطاب و آله الطاهرین المعصومین بلاشک و ارتیاب.
و بعد فقد وقف هذا المصحف المقدس المطهر المنور للحظیرة المبارکة المشرفة المقدسة الصفویه - حفت بالانوار الا لهیه و الاشراقات الربانیه - الواقعة بدارالارشاد اردبیل - شرفها الله تعالی و هدی ساکنیها سواء السبیل - العبد المحتاج الملک الجبار شاه قلی خلیفه مهردار (21) وقفا صحیحا شرعیا مشتملا علی الشرائط و الارکان خالیا عن المفاسد و البطلان مقربا الی الله تعالی و طلبا لمرضاته و ذلک فی سنة ست و اربعین و تسعمائه[946 ه ق].
وقف نامه ی جزی قرآن به شماره ی ردیف 31 در دو صفحه ی اول جزو 14
وقف کرد این اجزای را با جملهی اجزای کلام الله مجید من اول / الی آخره افتخار العلماء و الاتقیاء امیر... / ابن پیره کریم کلخورانی از مال خالص خود وقف صحیح / شرعی بر اهل قریهی کلخوران بزرگ که در مسجد جامع قریهی مذکور تلاوت نمایند و ثواب تلاوت / کلام الله بر جد و آباد (کذا) واقف مذکور هدیه و واصل و متواصل گردانند / و ایضا وقف کردند الشاب الاعز الاکرم حیدربن امیر... واقف و والده حیدر تمام اجزای کلام الله را بر اهل قریهی / مذکور که تلاوت نمایند و ثواب تلاوت / کلام الله به روح جد و آباد واقف مذکور هدیه و / واصل و متواصل گرداند ثوابا لمرضاته / و خیرالدرجاته. هر کس که در این اجزا خیانت کند به لعنت خدا و رسول خدای تعالی باشد / تقیه کننده و فروشنده و گروکننده و به لعنت خدا و رسول باشد / لعنت ابدی.
و ایضا وقف نمودهاند بنده کمترین بندگان بابا و... ن قلی / اولاد حیدر مرحوم که در قریهی مذکور و در جامع و غیر جام تلاوت / نمایند و ثوابش بر اهل قریه و بر آبا و اجداد واقف مشارالیه / هدیه و واصل و متواصل نمایند./ جزا ذلک فی غره شهر ذی العقدة الحرام / فی سنه... و تسعمائه.
وقف نامهی جزء قرآن به شماره ی ردیف 65 در صفحه ی اول جزو نهم
وقف و تصدق نتیجة الاعیان / ولی جان ابن المرحوم محمد زکریا... بجمیع / الاجزا الثلثین من کلام الله العزیز / علی عامة المسلمین من الحفاظ و... و... / وقفا صحیحا شرعیا علی... بعد / القرآءة له و لجمیع المؤمنین و المؤمنات / تقبل الله منه و رحم اسلافه. تحریرا فی سنه 947.
وقف نامه ی قرآن به شماره ی موزهی 4295
بعد حمدالله الموثق المعین و افضل الصلوة و اکمل السلام علی سید المرسلین محمد و آله الطیبین و عترته الطاهرین اجمعین. قد وقف هذا المصحف الکریم و القرآن العظیم الذی (لا یأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه، تنزیل من) رب رحمن، السلطان الاجل و الاعظم و.. الخاقان الاعدل الافخم، مالک رقاب الامم، مولی الملوک الترک و العرب و العجم شرف ال.. الطاهر المصطفویه فخرالار... الطیبه المرتضی المؤید من الله.. السلطان شاه طهماسب بهادرخان - خلدالله ملکه و سلطانه و افاض علی العالمین بره و مرحمته و احسانه علی الناس... المتبرکة المقدسة المنورة الشریفة الصفیة الفصوفیة - حفت بالانوار الرحمانیة، وقفا صحیحا شرعیا مخلدا[و]حبسا صریحا ملیا مؤبدا یتلوا منه آناء اللیل و ساعات النهار کل من یرید من الساکنین و الصادرین و الواردین و الزائرین و شرط ان لا یخرج من الزاویة الشریفة لا ینقل منه الی موضع آخر و یکون فیها له المستقر و القرار و کان ذلک فی الثانی عشر من شهر صفه سنة ثمان و اربعین و تسعمائه[948 ه ق]. و الحمد الله... بالعامه.[سجع مهر:](وقف حظیرهی مقدسهی صفویه)
وقف نامه ی قرآن به شماره ی موزه ی 22480
الحمد لمن صدق باسمه العلی کتابه الکریم و وفق اسلاطین العادلین باشاعة الخیرات بلطفه الوسیم و فضله الجسیم و الصلوة عی من انزل الیه (و لقد اتیناک سبع من المثانی و القرآن العظیم) و خصه بمزیة التعظیم و التفخیم و آله الطاهرین بقیة ابراهیم. اما بعد فقد وقف اعلی حضرة السلطان المعظم الخاقان الاعدل الافخم مالک رقاب الامم مولی خواقین العرب و العجم سید الملوک و السلاطین، ظل الله فی الارضین، حافظ بلاد الله، ناصر عبادالله، المؤید من عندالله، المنصور بنصرة الله، الغازی فی سبیل الله، المؤمن بامرالله، المحکم بحکم الله، الموفق بتوفیق اللهالملک المستعان، ابو المظفر شاه طهماسب بهادرخان - خلد الله تعالی ملکه و سلطانه و افاض علی العالمین عدله و احسانه - قربة الی الله هذا المصحف المجید و الفرقان الحمید علی الروضة المقدسة... المنورة المطهرة العلیة القدسیة الصفویة - حفت بالانوار القدسیه -... اردبیل و هی بین الریاض و الحظایر کالفردوس... بمنزلة الروح من الابدان تضاهر الافلاک فی الر... فی الضیاء و الصفاء لینتفعون به قراءة و تلاوة فیها و... قد شرط علی حضرة الخاقان، الواقف بان لا یخرج... لا یباع و لا یوهب و لا یرهن (فمن بدله بعد ما سمعه فانما اثمه علی الذین یبدلونه).وقف نامهی جزو قرآن به شماره ی ردیف 61 در صفحه ی اول جزو دوم
وقف نمود جزی ثانی کلام الله مجید را به سرکار شیخ صفی الدین - علیه الرحمة و المنه - توفیق و رفیق آثار کربلایی درویش خانی بگ / ابن مرحوم عالی ساکن اردبیل که هر کس که خواهد تلاوت / نماید و ثواب آن به روح واقف هدیه گردد / وقفا عاما صحیحا شرعیا، تمام.[صفحهی دوم:]
وقف نموده این جزی ملک کلام الله مجید را / به سرکاری شیخ صفی الدین - رحمه الله - توفیق آثار / کربلایی شکر الله بن کربلایی حسنی. هر کس که خواهد / تلاوت نماید و ثواب آن به روح واقف هدیه نماید.
وقف نامهی قرآن به شماره ی موزهی 4259
هوالحمدلله الواقف علی الضمایر و الاسرار و الصلوة و السلام علی رسوله المختار و آله المعصومین الاطهار خصوصا علی و فاطمه والحسن و الحسین و علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و حسن به علی و محمد بن الحسن صلوات الله و سلامه علیه و علیهم اجمعین.
اما بعد، فقد وقفت هذا المصحف، قربةالی الله تعالی وقفا صحیحا شرعیا فی حالة یصح وقوع الوقف علی الروضة المطهرة المقدسة المنورة الصفویة - حفت بالانوار السبحانیه والآثار الحیدریه - لا جل قراءة المؤمنین و المؤمنات و المسلمین و المسلمات و ارحمنا معهم برحتمتک یا مجیب الدعوات، نوشت و اقرار شرعی نمود اضعف عبادالله بیجون (؟)
محمد همایون بن ظهیر الدین محمد بابر (22) به تاریخ سنه 952 هجریه در عاشر رجب المرجب در باغ قریهی خلشک. و السلام.
وقف نامهی جزو قرآن به شماره ی موزهی 3640
هو الواقفتراب عتبه رضوی درویش صفوی حسنی، وقف صحیح شرعی نمود این جزو مصحف را / در حین تولیت آستانه مقدسهی منورهی متبرکهی رضیه رضویه (23) علی مشرفها الصلوة و السلام و التحیه بر آستانهی / مقدسهی مطهری صفیه صفویه - حفت بالانوار القدسیه - که حفاظ کلام ملک علام و سایر مؤمنین / از خواص و عوام در آن روضهی علیة المقام تلاوت نمایند و مثوبات آن را هدیه ارواح طیبهی / مشایخ عظام سدره مقام صفویه کنند و این جزو مصحف را از دارالارشاد اردبیل بیرون / نبرند. و کسی در آن طمع ننمایند. تحریرا فی شهر رمضان المبارک سنه احدی و ستین و تسع مائة[961 ه ق]و الختم بالصلوة علی محمد و آله الطاهرین.[جزو 30 همان قرآن]
هو الواقف
چون یک جزو از آخرین پاره که درویش صفوی به آستانهی منوره حضرت شیخ العارفین و مرشد السالکین شیخ صفی الدین / وقف نموده است، مفقود بود در حال تحریر این بندهی عاصی همین جزو را (بالای سطر: به حیطهی تحریر درآورده) وقف مخلد و حبس مخلد و حبس مؤبد نمود که / عموم مسلمین تلاوت نموده مستفیض و بهرهیاب گردند. مشروط بر اینکه در میان همان سیپاره درویش / واقف رحمة الیه (کذا) باشد و از آن جدا نسازند و تولیت آن را عالی جناب مقدس القاب آخوند... (محو شده)... را که از بعد از آن به سایر مسلمانان و ثواب آن را هدیه کرد به والدین خود. اللهم تقبل بحق محمد و آله الطاهرین / وقفت وقفا عاما صحیحا شرعیا (فمن بدله بعد ما سمعه فانما / اثمه علی الذین یبدلونه) تحریرا فی 21 شهر صفر المظفر....
[سجع مهر:](عبده الراجی محمد قاسم)
وقف نامه ی جزو قرآن به شمارهی ردیف 14 در صفحهی آخر الجزو سوم از اجزاء سی گانه
وقف نامه ی جزو قرآن به شمارهی ردیف 14 در صفحه ی آخر الجزو سوم از اجزاء سی گانه
وقف نمود این جزو را مع سایر اجزاء ثلثین من کلام الله المجید اخی جان بن / کدخدا محمد جان الانی بر سکنه و مؤمنان قریهی الان (24)مذکور، قریة الی الله / تعالی و طلبا لمرضاته، وقف صحیح شرعی. لایباع و لا یوهب و لا / یرهن و لا یتملک بوجه من الوجوه. تحریرا فی سادس شهر ربیع الاولی / سنه[در وقف نامه جزو 22: فی التاریخ سنه]احدی و ستین و تسعمائه[961 ه].
وقف نامه ی قرآن به شماره ی موزه ی 4269
وقف سرکار آستانهی مقدسهی منورهی مطهرهی سدره مرتبهیصفیهی صفویهی - حفت بالانوار القدسیه - نمود ایالت و حکومت پناهی ارس خان روملو (25)
وقف نامهی جزو قرآن به شماره ی ردیف 26 در صفحه ی آخر
وقف صحیح مؤبد، حسبه لله تعالی و طلبا / لمرضاته من قبل حضرة مهدا العلیا (26) الشریفة - زاد الله سلطنتها / و رحم الله اسلافها و تقبل الله عنها - بحیث لا یباع / و لا یرهن (فمن بدله بعد ما سمعه فانما اثمه / علی الذین یبدلونه ان الله سمیع علیم)وقف نامهی جزو قرآن به شمارهی ردیف 56 در صفحهی آخر
این مصحف را وقف کرد بر مسجد دیه اردیه (27) وقفا صحیحا.
وقف نامه ی قرآن به شماره ی موزه ی 4260
بسم الله الرحمن الرحیمالحمد لله الواقف المنزل علی عبده الکتاب الفایق / و الصلوة و السلم علی نبیه و حبیبه محمد اشرف الخلائق ولیه و صفیه و وصی خیر خلقه الذی / من افصح کلامه «انا کلام الله الناطق» و آله و عترته الطاهرین الواقفین علی الحقایق و الدقائق.
اما بعد، / فقد وقف من هو خلف العترة الطاهرة و شرف السلالة الزاهرة، مالک السیف و القلم، جامع / العلم و العلم، ملجأ العرب و العجم، ملاذ طوایف الامم، المؤید بالالطاف الربانیه، المظفر بالعنایات / السبحانیه، اعتماد الدولة القاهره، اعتضاد السلطنة الباهرة، سمی النبی المؤید، شمس سماء / العلی، میرزا محمد - اعز الله بدوام دولته الاسلام و المسلمین و اید اعوانه بالنصر و الظفر / و التمکین - اعلی الله قدره و اضاء علی فلک الاقبال بدره - علی المرقد المطهر و المضجع المنور / الخلف الائمة الطاهرین و سید اعاظم السلاطین المجاهد فی سبیل الله، الحامی لدین الله / المعز لاولیاء الله و المذل لا عداء الله، مستعبد رقاب سلاطین الدنیا، مظهر کلمة الله العلیا / السطان الشهید السعید المرتقی الی درجات العلی، ابوالغالب سلطان حمزه میرزا (28) - افاض / الله علیه بحار غفرانهع و اسکنه بحبوحة جنانه - هذا المصحف المجید الذی (لا یأتیه الباطل / من بین یدیه و لا من خلفه تنزیل من حکیم حمید) للتلاوة و القراءة فی الحظیرة المقدسة، وقفا صحیحا شرعیا / مخلدا مؤبدا و قد شرط الواقف المرفق بتوفیق الله ان لا یخرج منها و لا یباع و لا یوهب و لا یرهن و لا یملک / بوجه من الوجوه (فمن بدله بعد ما سمعه فانما اثمه علی الذین یبدلونه ان الله سمیع علیم) و کان ذلک / فی العشرین من شهر محرم الحرام سنة خمس و تسعین و تسعمائة[995]من الهجرةالنبویه المصطفویه.
شهد بما فیه منشی هذه الکلمات الطیبا قاسم بن حسین المدرس الخلخالی.
وقف نامه ی قرآن به شماره ی موزه ی 4278
وقف کرد این کلام الله را در آستانهی متبرکهی سلطان الاولیاء و برهان الاتقیاء شیخ صفی الدین و الملة و الدنیا و الدین رفعت پناه امامت دستگاه مرحمت دستگاه و جنت مکان، حاجی خان بیگ قرامانلو در تاریخ 14 شهر جمادی الثانی سنهی الف[1000]وقف کرده شد.وقف نامهی قرآن به شماره ی موزه 4290
وقف کرد این کلام الله را در آستانهی متبرکهی شیخ صفی الملة و الدنیا و الدین مقرب سلطان الاولیاء و برهان الاتقیاء امارت پناه رفعت دستگاه، کمال الدولة و الدین، کلب علی بیگ بن مرحمت پناه جنت مکان حاجی خان بیگ قرامانلو در تاریخ 14 شهر جمادی الثانی سنهی الف[1000]لعنت خدا و نفرین ملائکه بر آن کس بوده باشد که این کلام[الله]را از آستانهی متبرکه بیرون برد.وقف نامه ی قرآن به شماره ی موزه 4262
بسم الله الرحمن الرحیمالحمدلله الواقف علی الضمائر و المطلع علی السرائر الذی جعل الخیرات وسیلة النجات و انواع الطاعات سببا لمحو السیئات و رفع الدرجات و منها وقوف الفرقان و الصحف و غیرهما من الاساس و البیوت و الامتعات و لهذا قد اطلعتا المطیعتان الصالحتان العفیفتان ماه منظر بنت رحیم و گوزل بنت قباد علی اجر ما زین و سطر و اوقفتا باشتراکهما هذا المصحف المنیف علی عامة القراء و حفظ القرآن وقفا عاما صحیحا شرعیا و اختاریا لتولیته العبد المذنب الجانی المجرم العاصی اقل الخلیقة فی المطاعة و اعظمهم بالمعصیة محمد سلیم ابن فضلالله الاردبیلی؛ غفر الله له و لوالدیه و اجزل الثواب علی الواقفین المذکورتین بالنبی و الوصی.
وقف کرد این مصحف مجید را حضرت رفعت پناه و سعادت و عزت دستگاه معتقد مذهب حق ائمهی اثنی عشر صلی الله علیه و اجمعین / مصطفی پاشا ولد مرحوم اوزون احمد (29) بر روضهی خلد امین و مرقد حضرت سلطان الاولیا و برهان الاتقیاء الذی... کحل اعیان اولی الابصار، وقف مخلد مؤبد مشروط بر آنکه از روضهی مطهره بیرون نبرند و در همان روضه تلاوت نموده، ثواب آن به روح مقدس آن حضرت واصل گردد. (فمن بدله بعد ما سمعه) فعلیه لعنة الله و الملائکة و الناس اجمعین. و کان ذلک فی السادس و العشرین من شهر ذی الحجة الحرام سنه... عشر و الف[1010]هجریه.
وقف نامه ی جزو قرآن به شماره ی ردیف 76 صفحه ی آخر
وقف کرد کتخدای محترم، کتخدا علی ابن کتخدا حاجی رواسنجانی / هذا الجزو من اجزاء الثاثین علی قریة رواسنجان / از برای (یوم لا ینفع مال و لا بنون الا من اتی الله بقلب سلیم) لا یباع و لا یوهب و لا یرهن (فمن بدله بعد ما سمعه فانما / اثمه علی الذین یبدلونه ان الله سمیع علیم)علی ید کاتب العبد الحقیر المحتاج الی رحمة الله الملک الغنی / حسین ابن علی رواسنجانی فی الشهر رمضان المبارک / سنه خمس عشر و الف[1015 ه ق].
وقف نامه ی قرآن به شماره ی موزه 4280
غرض از تحریر / این حروف شرعیه آنکه این / مصحف مجید ربانی را وقف صحیح شرعی نمود / حضرت رفعت پناه عزت و اقبال صحیح شرعی نمود / حضرت رفعت پناه عزت و اقبال دستگاه معالی / و معتمد الملوک و الخواقین، کمالا للرفعة و العز... / و الدنیا و الدین ابوالقاسم بیک ایشیک آقاسی باشی (30) حرم محترم علیه عالیه بر / حظیرهی مقدسه و سدرهی منوره مقرب درگاه درب العالمین قطب الاولیاء و العارفین / صفی الملة و الحق و الدین - قدس الله تعالی روحه فی اعلی علیین - تا مجاوران و زایران / آن بقعهی رفیعة المکان در آن تلاوت نمایند و ثواب آن را به روح پرفتوح آن صفوة الاصفیاء /... کنند و واقف را به دعای خیر یاد آورند. و شرط نمود که این مصحف مجید را از آن حضیرهی مقدسه / بیرون نبرند و این شرط در ضمن صیغهی وقف مذکور شد. وقفا صحیحا شرعیا... لشرایط الصحة / موجب البطلان لا یباع و لا یوهب و لا یخرج عن حوزة الوقف /... من الوجوه و سبب من الاسباب و نحو من الانحاء (فمن بدله بعد ما سمعه / فانما اثمه علی الذین یبدلونه) و کان... العشر الاول / من شهر رجب المرجب سنة الف و ثلثین[1030]من هجرة سید المرسلین صلی الله علیه و آله الطاهرین.(محرر) (؟) ابوالقاسم ایواغلی
وقف نامه ی قرآن به شماره ی ردیف 74، صفحه ی اول، جزو اول
لواقفهتاریخ هزار و سی و هفت بود / این خیر ز بنده شد پدیدار / خواننده و واقفش به رحمت / یا رب ز کرم ببخش بر ما / هستی تو کریم و ما گنه کار / هر کس که طمع کند الهی / گردد به بلای بد گرفتار؛ سنهی 1037.
واقف مقرر کرد که این اجزای قرآنی / در مسجد قطابیان نگاه / دارند و هر کس را / که احتیاج به ختم کرد قرآن باشد / از مسجد مذکور برده مهم سازی خود / کرده بعد از فارغ شدن بیاهمال / به مسجد قطابیان برده به کسی امین بسپارد / خدا به طریق رحمتش بیامرزد که خلاف / این قاعده نکند اگر خلاف کند / آثم و گنه کار خواهد بود. / به تاریخ شهر محرم الحرام سنه 1103.
وقف نامهی قرآن به شمارهی موزهی 20345
وقف نامه ی قرآن به شماره ی موزه ی 4312
وقف کرد به آستانهی مقدسهی منوره متبرکهی صفی صفیه / هنر خانم که هر کس این مصحف را تصرف کن به لعنت خدا و رسول ما[گرفتار]آید به حق محمد و آله.وقف نامه ی قرآن به شمارهی موزهی 4244
فقد وقف هذا المصحف المجید، نظاما للسطنة و الشوکة و الاجلال / شاه عباس الحسینی الموسوی الصفوی بهادرخان - خلد الله ملکه و سلطانه / - علی الروضة المقدسة المنورة الواقعة فی دارالارشاد اردبیل - صانه الله / عن القهر الوبیل - وقف نمود بر روضهی حضرت شاه صفی - علیه الرحمه - این مصحف را.[مهر:](بندهی شاه ولایت، عباس)
وقف نامهی قرآن به شماره ی موزه ی 4247
هوبه تاریخ شهر محرم الحرام سنهی سبع و ثلثین بعد الالف[1037]. وقف نمود کلب آستانهی علی ابن ابیطالب - علیهالسلام - / عباس الصفوی الحسینی این آیات بینات کلام ملک / علام را بر روضهی مقدسهی صفیهی صفویه - حفت / بالانوار القدسیه - تا ثواب آن به روزگار فرخنده آثار عاید گردد. مشروط بر آنکه از آن آستانه بیرون نبرند و اگر کسی بیرون برد به لعنت خدا و نفرین رسول و / ائمهی هدی درآید و
در خون حضرت امام حسین علیهالسلام - شریک باشد.
وقف نامه ی قرآن به شماره ی موزه ی 4272
هوهذه المصحف المجید کلام ربانی وقف... آستانهی مقدسهی منورهی متبرکه نموده سیادت و ورع و اقبال پناه /[رفعت و]جلال دستگاه به مبلغ یک تومان تبریزی سرکار مذکور خریداری نموده مقرر آنکه / در روضهی مقدسهی منورهی متبرکهی سلطا الاصفیاء و برهان الاتقیاء بود که صلاحیت شغلی حافظ مقصود علی (؟) / حافظان ملک عدم صبح و شام بلکه تلاوت نمایند که تا ثواب آن به روزگار فرخنده آثار عاید گردد و هرگاه من بعد احدی از روضهی منورهی مزبوره نقل نماید، به لعنت خدا و نفرین رسول خدا[گرفتار آید.]
وقف نامه ی قرآن به شماره ی موزه 22481
هوغرض از تحریر این حروف شرعیه آنکه این مصحف مجید ربانی را وقف نمود حضرت رفعت پناه محمد قلی اوزانلو بر حظیرهی مقدسه و سدرهی منورهی مقرب درگاه رب العالمین، قطب الاولیاء و العارفین، صفی الملة و الحق و الدین - قدس الله تعالی روحه فی اعلی علیین - تا مجاوران و زایران این بقعهی رفیع المکان در آن تلاوت نمایند و ثواب آن به روح پرفتوح آن صفوت الاصفیاء قربت کنند و واقف را به دعای خیر یاد آورند و شرط نمود که این مصحف مجید را از آن حظیرهی مقدسه بیرون نبرند و این شرط در ضمن صیغهی مذکور شد. وقفا بیرون نبرند و این شرط در ضمن صیغهی مذکور شد. وقفا صحیحا شرعیا مستجمعا للشرایط الصحة و الارکان، خالیا عما موجب البطلان لا یباع و لا یوهب و لا یخرج عن حوزة الوقف بوجه من الوجوه و سبب من الاسباب و نحو من الانحاء. (فمن بدله بعد ما سمعه فانما اثمه علی الذین یبدلونه) و کان ذلک من عشر ثالث شهر صفر ختم بالخیر و الظفر سنة 1037. صلی الله علیه و آله الطیبین الطاهرین.
وقف نامه ی قرآن به شماره ی موزه ی 4294
بسم الله الرحمن الرحیمنیکوترین کلامی که فاتحه ذکر حافظان کرام ملأ اعلی را شاهد، و زیباترین مقالی که هر صباح و مساء ورد زبان ملایکه ارض و سماء باشد، حمد سپاس مالک الملک لا یزال و ثنا و ستایش خداوند بیشبه و مثال است - جل جلاله و عم نواله - که طالبان طریق دین را از آیات بینات کتاب مبین به دلالت کریمه (لا ریب فیه هدی للمتقین) به سر منزل عارفین رسانید و ساکنان صوامع توحید را از انوار فرقان حمید به مؤدای.. لهدی و رحمة للمؤمنین... معارج حق الیقین گردانید و الوف صلاة صلوات صنوف هدایای... سزاوار وقف مزار منور و مرقد انوار حضرت[راسلت پناهی]و خلفای اثنی عشر آن برگزیدهی جناب ملک اکبر است که عارفان اسرا و خازنان علوم اولین و آخرین و مرشدان بندگان به نعیم جنان و رهانندگان مجرمان از الیم میرانند - صلوات الله و سلامه علیهم اجمعین الی یوم الدین. و بعد، خامه ی گهر ریز فصیح البیان و قلم عنبرین، طلیق اللسان ذکر این مدعا به احسن الحال می نماید که چون کمترین کلب آستان و تراب اقدام معصومین - صلوات و سلامه عیهم اجمعین - سلطان حسین صفوی موسوی حسینی، پیوسته خلوص بال (؟) را نسبت به پیشوایان دین و امامان مهتدین و پیروان آن برگزیدگان خالق معین از آباء کرام و اجداد و مشایخ عالی مقام این سلسلهی علیهی صفیه و زروهی ستودهی صفویه که مصحف دل را مظهر آیات و معرفت و آگاهی و اوراق ظاهر و باطن را وقف مرضیات نموده، طالبان راه حق و سالکان سبیل رضای معبود مطلق بودهاند و به برکات مجاهدات نفسانی و مشاهدات روحانی، دامن همت از تعلقات رذیله بشریت کشیده به عالی درجات طریقت و حقیقت رسیدهاند، عنوان مصاحف آمال و دیباچهی صحایف مآل خود ساخته، طلب خوشنودی از فریق سعادت قرین را سرمایهی رستگاری دنیا و دین و ترویج مزارات متبرکاتت ایشان را اهم مرادات و اعظم سعادات شناخته به وسیلهی تزیین اماکن فایضة الانوار و تکثیر سعادات شناخته به وسیلهی تزیین اماکن فایضة الانوار و تکثیر مصاحف در مراقد شریفهی آن مخصوصان درگاه کردگار و مراعات هر جزوی از لوازم احترام و تعظیم و رعایت هر حزبی از منسوبان امکنه لازمة التکریم استمداد همت از جناب مقدس کبریا و حضرت خیرالبرایا و اوصیای راشدین و مروجان دین مبین مینماید.
لهذا در این اوان میمنت اقتران، این مجلد قرآن مجید سبحانی و فرقان حمید ربانی (الذی لا یأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه) (31) را قربة الی الله تعالی و طلبا لمرضاته بر مزار کثیرالانوار شیخ بزرگ و سید عالی مقدار، مربی اهل عرفان، مقوی اصحاب ایقان سرحلقهی اصحاب هدایت و ارشاد و پیش رو ناهجان منهج صواب و سداد، عمدهی ارباب سیر و سلوک، اصل اصیل سلسلهی جلیلهی سلاطین هدایت و ارشاد و سلوک، اصل اصیل سلسلهی جلیلهی سلاطین و ملوک، کاشف رموز حقایق، عارف اسرار دقایق، قدوة السالکین، زبدة الزاهدین، سلطان الاولیاء، برهان الاتقیاء، المؤید من ربه العلی، شاه صفی الدین اسحق الموسوی نور الله تعالی روحه و جعل رحیق الرضوان غبوقه و صبوحه حکه در دارالارشاد اردبیل واقع است، وقف صحیح شرعی لازم مؤبد و حبس صریح ملی جازم مخلد نمود که حافظی که به جهت تلاوت آن تعیین میشود در هر یک از طرفین روز یک جزو قرآنی را از روی آن در روضهی مقدسهی مطهرهی منورهی معطرهی علیهی اقدسیهی صفویه - حفت بالانوار القدسیه - تلاوت و ثواب آن را به روح پرفتوح آن بزرگوار هدایت نماید و هر یک از تالیان کلام ملک غفار و حفاظ کرام آن سرکار و سایر شیعیان امیرالمؤمنین و دوستدران معصومین - علیهمالسلام - که به آنجا وارد شوند و اراده کنند، از روی آن تلاوت نمایند و از آن روضهی مقدسه آن را بیرون نبرند.
وقفا صحیحا صریحا شرعیا لازما جازما ب
ؤبدا بتا بتلا بحیث لا یباع و لا یوهب و لا یرهن و لا یورث الی ان یرث الله تعالی الارض و من علیها و هو خیر الوارثین. و هر ساله مبلغ پنج تومان تبریزی از بابت موقوفات آن سرکار واقعه در دارالارشاد اردبیلی در وجه حافظ مزبور مقرر نمود که سال به سال متولی آنجا نقد کرده تسلیم حافظ مزبور نماید. و شغل حافظی آن را درین وقت به فضیلت و صلاحیت پناه، ورع و تقوا اشعار، ملامحمد زمان انصاری اردبیلی مرجوع، و شرط نمود که بعد از فوت مشارالیه یا عدم تمشی شغل مذکور از او، متولی آن سرکار ملاحظه نماید که درمیان اولاد صلاحیت پناه مزبور اگر کسی باشد که اهلیت حافظی مذکور داشته باشد، به جهت او تصدیق نماید و اگر اولاد حافظ مزبور هیچ یک قابلیت آن نداشته باشند یا منقرض شوند به دستور متولی آنجا هر کس را که مناسب داند و اهلیت این شغل را از جهت احوالش مشاهده نماید، تصدیق نماید که بر طبق تصدیق او به او مرجوع گردد. و بر هر تقدیر مبلغ مزبور را هر ساله واصل او سازند. تغییر دهنده به لعنت خدا و نفرین حضرت رسول (صلی الله علیه و سلم) و حضرات معصومین علیهم صلوت الله الملک الجبار گرفتار گردد. (فمن بدله بعد ما سمعه فانما اثمه علی الذین یبدلونه ان الله سمیع علیم) و ثواب این وقف را قربة الی الله تعالی به روح منور آن سلطا العارفین علیه رحمة الله الملک المبین هدیه نمود. امید که مقبول درگاه خداوند غفور شکور بوده، روح پاک آن شیخ بزرگوار از آن شاد و مسرور و این کمترین کلب آستان علی (علیهالسلام) از ثواب جمیل آن صاحب نصیب موفور گردد، بالنبی الذی جاء بالقرآن و آله الطاهرین سادات الانس و الجان. و کان تحریر ذلک فی شهر ربیع الثانی من شهور سنة اثنی و عشرین و مائة بعد الالف من الهجرة المقدسة علی مهاجرها آلاف صلوة و سلام و تحیة.
[سجع مهر:](بسم الله بنده شاه ولایت سلطان حسین)
وقف نامه ی قرآن به شماره ی موزه ی 4232
... برهان الاتقیا المؤید من ربع العلی شاه صفی الدین اسحق الموسوی نور الله تعالی روحه و جعل رحیق الرضوان غبوقه و صبوحه که در دارالارشاد اردبیل واقع است وقف صحیح شرعی لازم مؤبد و حبس صریح ملی جازم مخلد نموده که... به جهت تلاوت آن تعیین می شود در هر یک از طرفین روز یک جزو قرآنی از روی آن در روضهی مقدسهی مطهرهی منورهی معطرهی علیهی اقدسیهی صفویه - حفت بالانوار القدسیه - تلاوت و ثواب آن را به روح پرفتوح آن بزرگوار هدیه نماید و هر یک از تالیان کلام ملک غفار و حفاظ کرام آن سرکار و سایر شیعیان و دوستداران ائمهی اطهار - علیهمالسلام - که به آنجا وارد شوند و اراده کنند از روی آن تلاوت نمایند و از آن روضهی مقدسه آن را بیرون نبرند. وقفا صحیحا شرعیا لازما مخلدا بتا بتلا بحیث لا یباع و لا یوهب و لا یرهن و لا یورث الی ان یرث الله الارض و من عیها و هو خیر الوارثین و هر ساله مبلغ پنج تومان تبریزی از بابت موقوفات آن سرکار واقعه در دارالارشاد اردبیلی در وجه حافظ مزبور مقرر نمود که سال به سال متولی آنجا نقد کرده تسلیم حافظ مزبور نماید و شغل حافظی که درین وقت به فضیلت و صلاحیت پناه ورع و تقوی شعار ملاعلی نقی اردبیلی پیشنماز مرجوع، و شرط نمود که بعد از فوت مشارالیه یا عدم تمشی شغل مذکور از او، متولی آن سرکار ملاحظه نماید که در میان اولاد صلاحیت پناه مزبور اگر کسی باشد که اهلیت حافظی مذکور داشته باشد به جهت او تصدیق نماید و اگر اولاد حافظ مذکور داشته باشد به جهت او تصدیق نماید و اگر اولاد حافظ مزبور هیچ یک قابلیت آن نداشته باشند یا منقرض شوند، به دستور متولی آنجا هر کس را که بر طبق تصدیق او به او مرجوع گردد و بر هر تقدیر مبلغ مزبور را هر ساله واصل او سازند، تغییر دهنده به لعنت خدا و نفرین حضرت رسالت پناهی و حضرات ائمهی اطهار - علیهم الصلوات الله الملک الجبار - گرفتار گردد. (فمن بدله بعد ما سمعه فانما اثمه علی الذین یبدلونه ان الله سمیع علیم)و تولیت این وقف را قربة الی الله تعالی به روح منور آن سلطان العارفین - علیه رحمة الله الملک المبین - هدیه نمود امید که مقبول درگاه خداوند غفور شکور بوده روح پاک آن شیخ بزرگوار از آن شاد و مسرور، و این کمترین کلب آستان امیرالمؤمنین (علیهالسلام) از ثواب جمیل آن، صاحب نصیب موفور گردد بالنبی الذی جاء بالقرآن و آله الطاهرین سادات الانس و الجان و کان تحریر ذلک فی شهر ربیع الثانی من شهر سنه اثنی و عشرین و مائة بعد الالف[1122]من الهجرة المقدسه علی مهاجرها آلاف صلوة و سلام و تحیه.
[سجع مهر:](بسم الله بندهی شاه ولایت / سلطان حسین)
وقف نامه ی قرآن به شماره ی موزه ی 4308
هو الواقف علی السرائربسم الله الرحمن الرحیم
الحمد الله الذی وقف تلاوة کتابه الحمید و التدبر فی آیاته علی... العابد /... یوم الناس لرب العالمین و صلی الله علی اشرف الخلائق اجمعین سیدالانبیاء و المرسلین الواقف علی... /... السموات و الارضین و علی آله الطیبین الطاهرین المعصومین الموقوف علیهم الامانة الخلایق بطنا بعد بطن جدا بعد /... و بعد، فقد وقف المولی المعظم التقی النقی آقا محمد رفیع رفعه الله تعالی الی اعلی درجات الصالحین المتقین /... هذا الکتاب المتسطاب علی درجات الصالحین المتقین /.. هذا الکتاب المستطاب علی اولاد و اولاد... القراءة من المؤمنین ذکورهم و اناثهم /... الاخر ایام الدنیا من غیر و... اولادهم و ذکورا و اناثا... / کتبه الفقیر الحقیر المذنب محمد... العالم ورع تقی من المؤمنین و الحمد لله رب العالمین. تحریرا فی شهر رمضان المبارک من شهور سنة خمس و عشرین و مائه بعد الف 1125.
وقف نامه ی قرآن به شماره ی موزه ی 21834
بسم الله تعالی جل شأنهالحمد لله علی السرائر و الصلوة علی محمد (صلی الله علیه و سلم) خیر البریه و آله الذین... تحیه. اما بعد غرض از تحریر این سطور شرعیه آن است که علیا حضرت عصمت و عفت پناه صدرات و طهارت / دستگاه کربلایی شاهزاده وقف مؤبد و حبس مخلد نمود / این یک جلد کلام الله حمید را به جهت خود و به جهت / مرحمت و غفران پناه کربلای یارمحمد.
و تولیت آن مادام / الحیوة به اقل عباد و بعد از او بر کافهی مؤمنین و مؤمنات / که در آناء اللیل و اطراف النهار تلاوت نمایند و ثواب آن را به روح / پرفتوح ایشان عاید سازند. به شرطی که نفروشند و تقیه ننمایند / و گرو ندهند و خلاف کنندهی این قول به لعنت خدا و نفرین / محمد (صلی الله علیه و سلم) مع اهل بیتش گرفتار شوند. سنهی اربع و عشرین شهر / ذی القعدة الحرام من شهور سنة 1199.
[و در ذیل آن نوشته شده:]
و مخفی نماناد این وقف نامه عین عبارات وقفنامهی قدیمی است حرره تراب اقدام... احمد بن کربلایی ابوالحسن.
وقفنامهی قرآن به شمارهی موزهی 72 در صفحهی اول جزو پنجم
وقف نمود این جزو را آقا کاظم حداد الاصل معدانی[همدانی؟]هر شخصی این جزو را ببرد، به لعنت خدا و نفرین رسول[(صلی الله علیه و سلم)]گرفتار شود، سیزدهم ماه محرم الحرام سنه 1202.
وقف نامه ی قرآن به شماره ی موزه ی 4235
همین کلام الله از جمله موقوفات بقعهی مبارکهی شیخ - علیهالرحمه - است که جناب آقامیرزا سید محمد خادم باشی در خانه مهدی قلی بیگ متولی شناخته، آورده در میان سایر کلام الله موقوفه گذاشتند هر کس این کلام الله دوباره بقعهی مبارکه بیرون ببرد شریک خون مبارک حضرت سیدالشهداء (علیهالسلام) باشد. تحریرا فی شهر رجب المرجب 1206.وقف نامهی قرآن به شمارهی موزهی 4303
الحمد لله الذی هو الواقف علی الضمائر، العالم علی السرائر / و الصلوة و السلام علی محمد المبعوث علی القبایل و العشایر. و بعد / وقف صحیح و صریح نمود اقل العباد سلیم خان حاکم ولایت شکی این کلام / مجید ربانی را نظر به حسن ارادت و خلوص به این آستانهی مقدسهی متبرکه به شرطی که / در این روضهی منوره یعنی دارالحفاظ تلاوت نموده از این آستانهی متبرکه / بیرون نبرند و ثواب آن به روح پرفتوح شیخ - علیه الرحمه - عاید گردد / و هر گاه از این آستانه بیرون برند شریک خون حضرت امام حسین (علیهالسلام) باشد. / وقفا صحیحا شرعیا مخلدا بحیث لا یباع و لا یوهب و لا یخرج من / هذه الروضة المطهرة سنه 1222.
[اثر مهر ناخواناست].
رقم کاتب همین نسخهی قرآن حاوی اطلاعات جالبی در رابطه با واقف یاد شده است: بحسب الامر بندگان ذیشأن خدایگان عالی جاه معلی جایگاه عظمت و حشمت آگاه / عدالتو جلالت دستگاه امیرالامراء[نونویس شده]العظام اعنی سلیم خان بیگلر / بیگی و صاحب اختیار الکاء شکی و شیروان - حفظهالله تعالی عن بلاء الدهر / و الدوران - بن عالی جاه معلی جایگاه غفران پناه رضوان آرامگاه / حسین خان مرحوم من نسل و اولاد عالی جاه چلبیخان مرحوم - طاب الله ثراه و جعل الجنة / مثواه امین - فی تاریخ شهر ربیع الاولی سنهی 1221 من الهجرة النبویة صلی الله علیه و آله و سلم. / علی ید حقیر کثیر العصیان قلیل الاحسان، ابراهیم بن مرحوم مغفور کاظم / گورانی من محال گنجه به اتمام رسید.
وقف نامهی قرآن به شمارهی موزهی 21884
و تولیت آن را مفروض و مرجوع دانست به جمیع قراء / اثناعشریه. وقفا صحیحا شرعیا و کان ذلک فی شهر محرم الحرام سنه 1241.
وقف نامه ی قرآن به شماره ی موزه ی 8690
هو الواقف علی الضمائربسم الله الرحمن الرحیم الحمد الله رب العالمین و الصلوة و السلام علی محمد و آله اجمعین الطاهرین
و بعد باعث بر تحریر مستطاب این کلمات شرعیة الدلالات آن است که بندگان حضرت مستطاب اشرف امجد ارفع اقدس. اسعد والا آقا نایب السلطنه امیرکبیر وزیر جنگ و نواب کامران میرزا (32)، دام ظله العالی، وقف مؤبد و حبس مخلد نمودند این یک مجلد کلام الله مجید را بر کافهی اهل قرائت از شیعهی اثنی عشری که در مقبرهی مرحمت و غفران پناه آقای فتح علی خان - رفع الله مکانه - تلاوت و قرائت نمایند و ثواب آن هدیه باشد به ارواح مطهر این و اولیاء و ائمهی هدی به جهت ارتفاع درجه و مقام و رفعت مرتبت مرحمت پناه آقای فتح علی خان، طاب ثراه.
و تولیت آن را مفروض نمودند به مدرس مدرسهی امام زادهی واجب التعظیم امامزاده زید (33) (علیهالسلام) واقعه در بحبوبهی شهر دار الخلافه طهران که آن هم از تعمیرات سرکار حضرت مستطاب امجد ارفع اقدس والد - مد ظله العالی - است و مقرر شد که کلام الله را از مقبرهی مزبوره خارج نکنند. و صیغهی وقف صحیح شرعی جاری شد و شرط وقف از قصد قربت و قبض و اقباض به عمل آمد. وقفا صحیحا شرعیا بحیث لا یباع و لا یوهب و لا یرهن فی غرهی رمضان مبارک 1308.
وقف نامه ی قرآن به شماره ی موزه ی 21421
مخفی و پوشیده نماند که این نصفهی قرآن با نصفهی اول مؤبد و حبس مخلد بوده بر مقبرهی حضرت شاه سلیمان در نراق. و خدا لعنت کند مؤسس سوختن اینها و بعد از صحافی نمودن واقف ان معلوم نبوده خدا لعنت کند آن کس که اینها را حبس کند و به قاری و تالی قرآن کسی که بیاید در سر مقبرهی آن حضرت تلاوت نماید آن کس مانع شود از دادن آنها. و خدا لعنت کند کسی را طمع به اینها نماید که بخواهد از سر مقبره به طمع بیرون ببرد. تحریرا فی جمادی الثانی سنة 1322.نام نیکو گر بماند ز آدمی به کزو ماند سرای زرنگار[صفحهی آخر مجلد دوم:]بحمد الله تعالی و منه و سعی و اهتمام گماشتگان نواب مستطاب اشرف امجد و الاحضرت ظل السلطان (34) - روحناه فداه - صورت اتمام پذیرفت که در تحت قبهی متبرکهی حضرت شاهزاده سلیمان - علیهالسلام - که / در قصبهی نراق مدفون است از عابرین و مترددین و نیکان و اخیار تلاوت نمایند. ثواب او را / به جهت سلامتی وجود کثیرالجود ملازمان حضرت والا، / - روحنا فداه - هدیه و قربت نمایند / به تاریخ ثانی عشر شهر ربیع الاولی مطابق یک هزار و سیصد و ده هجری علی مهاجرها الف تحیة و الاکرام.
[در حاشیهی صفحه:]
مخفی نماند که قرآن این نصف با نصفهی اول وقف بر مقبرهی سلیمان بوده، زمان مصطفی قلی خان علیه ما عیه سوزانیدند گماشتگان آن ملعون، بعد سنهی یک هزار و سیصد و ده صحافی شد تا واضح باشد.
وقف نامه ی قرآن به شماره ی موزه ی 4302
وقف مؤبد شرعی نمود یک نفر شخص مؤمن، به ارواح جمیع مؤمنین و مؤمنات / و مسلمین و مسلمات و به ارواح والدین خود و ضمنا شرط شرعی نموده است / که این یک جلد کلام الله در بقعهی متبرکهی جناب شیخ صفی الدین / - علیه الرحمه - مانده، در آنجا قرائت نمایند. تاریخ دهم شهر شعبان المعظم 1337.
پی نوشت :
1-بیانی، مهدی، راهنمای گنیجینهی قرآن در موزهی ایران باستان، تهران، 1328، ص 18
2-Whelan, Estelle," Writing Quran manuscripts and their milieux, part 1, ARS ORIENTALS, vol XX
3-مکی سباعی، محمد، کتابخانههای بزرگ اسلامی، ترجمهی محمد عباسپور و محمد جواد مهدوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، 1373، ص 86
4-Whelan,Estelleهمان
5-گلچین معانی، احمد، راهنمای گنیجینهی قرآن، کتابخانهی آستان قدس رضوی، مشهد، 1347، ص 33
6-بوسه، هربرت، پژوهشی در تشکیلات دیوان اسلامی بر مبنای اسناد دوران آق قوینلو و صفوی، ترجمهی غلامرضا و رهرام، مؤسسهی مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، 1367، ص 56
7-کیا: لقب عام امرای گیلان و مازندان است.[دهخدا، لغت نامه، ذیل کیا]
8-عمید: خواجه، سرور، مهتر،وزیر بزرگ، از جمله القابی که سلطان به وزرا و بزرگان میداد.[دهخدا، همان، ذیل عمید ]
9- از این شخص اطلاعی به دست نیامد. ولی قدر مسلم آنکه وی بانی مسجدی در مجموعهی آرامگاه شیخ بایزید و ملحقات آن بوده و خانقاه و مشهد او نیز در همانجا قرار داشته است. مسجد مورد اشاره احتمالا همان مسجد بایزید است (مسجد مردانه) برای اطلاعات بیشتر دربارهی این مسجد و بناهای دیگر این مجموعه ر ک: مخلص، محمد علی، «شهر بسطان و مجموعهی تاریخی آن»، اثر، ش 3، 2 و 4
10- ابویزید طیفوربن عیسی به سروشان ملقب به سلطان العارفین از عرفای نامی و مشهور ایران به سال 188 هجری در بسطام چشم به جهان گشود. سال وفات وی را 261 تا 264 هجری قمری نوشتهاند.[دانشنامهی ایران و اسلام، ج 1، بنگاه نشر و ترجمهی کتاب، تهران، 1360، ذیل احمد جام ]
11- این عبارت برگرفته از آیه 40 سورهی مریم (علیهالسلام) است. (ان نحن نرث الارض و من علیها و الینا مرجعون)
12- این دورهی کامل قرآن، حدود هفتاد سال پس از کتابت و تذهیب، در زمرهی موقوفات مزار شیخ احمد جامی قرار گرفته است. متن وقفنامه، مضمون مشترک و اندک تفاوتی در خطبه و متن در ابتدای هر چهار جزو قرآن آمده است. وقفنامهی ارایه شده متعلق به ربع سوم (ش 3496) است. برای اطلاع بیشتر دربارهی این قرآنها رک: افروند، قدیر، بازنگری و بررسی مجدد قرآن موقوفهی تربت شیخ جامی، میراث فرهنگی، ش 1375، 15
13- منسوب به روستای نامه یا نامق از قرای ترشیز که زادگاه شیخ جام است.[فرهنگ جغرافیایی ایران، ج 9]
14- برای اطلاع بیشتر و دربارهی شیخ جام و نیز شجرهی او رک: دانشنامهی ایران و اسلام، ج 1، بنگاه نشر و ترجمهی کتاب، تهران، 1360، ذیل «احمد جام» اثر، ترجمهی باقر شیرازی، ش 10 و 1364، 11
15- برای اطلاع بیشتر دربارهی شیخ علی ایلکانی و خاندان جلایر رک: بیانی، شیرین، تاریخ آل جلایر، دانشگاه تهران، 1365، صص 64 و 73
16- سید ظهیر الدین مرعشی از دو تن از امرای محلی به نامهای امیره شرف الدوله و امیر ساسان گسگری نام برده است که مشابه نام واقف و پدر اوست. رک: مرعشی، سید ظهیرالدین، تاریخ گیلان و دیلمستان به تصحیح و تحشیهی دکتر منوچهر ستوده، اطلاعات، تهران، 1362، صص 19 و 76
17- دربارهی امرای بایندریه با آق قوینلوها رک: هینتس، والتر، تشکیل دولت ملی ایران، حکومت آق قوینلو و ظهور دولت صفوی، ترجمهی کیکاووس جهانداری، خوارزمی، تهران، 1362
18- سورهی شعرا آیات 87 و 88 اشاره به روز قیامت است. ترجمه: روزی که مال و فرزندان به حال انسان سود نبخشد و تنها آن کس سود بود که با دل بااخلاص پاک از شرک و ریب و ریا به درگاه خدا آید
19- قریهی کلخوران از دهستانهای بخش مرکزی اردبیل. مقبرهی شیخ امی الدین جبرائیل، پدر شیخ صفی اردبیلی در این روستا واقع است. رک: خاماچی، بهروز، فرهنگ جغرافیایی آذربایجان شرقی، سروش، تهران، 1370، بخش افزوده، ص 1
20- ابوالفتح بهرام میرزا فرزند شاه اسماعیل صفوی، شاهزاده هنرمند و هنرپرور بود وی در سال 955 هجری درگذشت. رک: دهخدا، لغت نامه، ذیل بهرام میرزا صفوی؛ بیانی، شیرین، همان، پانوشت 230 و ص 423
21- از صاحب منصبان دورهی صفوی است که منصب خلفایی داشته است. برای اطلاعات بیشتر دربارهی او رک: اسکندربیگ ترکمان، تاریخ عالم آرای عباسی، تاریخ ایران، بنیاد فرهنگ ایران، بی تا، صص 257 - 240؛ عبدی بیگ شیرازی، روضة الصفا، تصحیح هاشم اوغلی رحیماف، انتشارات دانش، مسکو، 1974
22- از شاهان بابری (تیموری) هند، جلوس 932 هجری. رک: دهخدا، همان، ذیل همایون شاه
23- «شاه[صفوی]همیشه «متولی» آستان قدس[رضوی]در مشهد بوده است.. امور آستانه از طرف نمایندهی شاه به نام «نایب التولیه» انجام میگرفت». بوسه، هربرت، همان، ص 186
24- دهستان «الان» واقع در بخش مهربان شهرستان سراب است. خاماچی، همان، بخش افزوده، ص 2
25- ارس خان روملو از سال 974 هجری قمری حاکم و لایات داغستان و شروان بود. رک: اسکندربیگ ترکمان، همان، ص 82
26- لقب خیرالنساء بیگم دختر میر عبدالله خان مرعشی، حاکم مازندران، همسر شاه محمد خدابنده، چهارمین شاه صفوی. دهخدا همان، ذیل «مهد علیا»
27-اردها[اردیه؟]آبادی دهستان یعقبوب. افشار سیستانی، ایرج، نگاهی به آذربایجان شرقی، ج 2، ص 945
28-حمزه میرزا، پسر بزرگ شاه محمد خدابنده، چهارمین شاه صفوی، در سال 958 قمری به تخت نشست. مقبرهی او در بقعهی شیخ صفی الدین در اردبیل است. رک: دهخدا، همان و مصاحب دایرة المعارف ذیل حمزه میرزا صفوی
29-وی در زمان شاه عباس صفوی والی بغداد بود و در سال 1016 امیر سپاه قزلباش گردید. عبدی بیگ شیرازی، روضة الصفا
30-رییس رؤسای بیرون، در برابر رییس اندرون. رییس تشریفات. علامه قزوینی، یادداشتها، به کوشش ایرج افشار، انتشارات علمی فرهنگی، ج 1، تهران، 1358، ص 152. نیز رک: دبیرسیاقی، سید محمد، تذکرة الملوک، امیرکبیر، تهران، 1368
31-سورهی فصلت، آیهی 42. ترجمه: هرگز از پیش و بس آینده و گذشتهی حوادث عالم این کتاب حق، باطل نشود و تا قیامت حکومت و حکمش باقی است. زیرا او فرستادهی خدای مقتدر حکیم ستوده صفات است
32-کامران میرزا، سومین پسر ناصر الدین شاه قاجار، ملقب به امیرکبیر و نایب السلطنه است. مصاحب، همان، ذیل کامران میرزا
33-امامزاده زید در بازار بزرگ تهران در انتهای جنوبی بازار بزازان معروف به بازار امیر، بین چهار سوق کوچک و انتهای بازار کفاشها قرار گرفته است. مقبرهی پسر هفت سالهی او نیز در اتاق جنوب شرقی بقعه قرار دارد و این قرآن برای تلاوت بر مقبرهی او وقف شده است. خواجوی، هستی، «امام زاده زید تهران» وقف؛ میراث جاویدان، سال دوم، ش 8، ص 74
34-لقب سلطان مسعود میرزای قاجار (1336 - 1266 قمری فرزند ناصرالدین شاه قاجار. مصاحب، همان، ذیل «ظل السلطان»
میراث جاویدان
نویسنده: قدیر افروند
*این مقاله در تاریخ 1403/2/4 بروز رسانی شد.
مقالات مرتبط
تازه های مقالات
ارسال نظر
در ارسال نظر شما خطایی رخ داده است
کاربر گرامی، ضمن تشکر از شما نظر شما با موفقیت ثبت گردید. و پس از تائید در فهرست نظرات نمایش داده می شود
نام :
ایمیل :
نظرات کاربران
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}